Bruggen, Rien van

Marinus Gerard van Bruggen.
30-6-1901 - 19-8-1944

Rien van Bruggen

M.C. (Rien) van Bruggen was chemicus en hoofd keramiek bij het Philips’ Nat. Lab. Reeds vanaf het begin van de oorlog zat hij de Duitsers dwars, waar dit ook maar mogelijk was.

Hij deed van alles zonder zich aan een bepaalde organisatie te binden. Rien vermenigvuldigde zelf illegale pamfletten. Hij en zijn vrouw zorgde ervoor dat een 30-tal joodse landgenoten werd geholpen en ondergebracht. Ze werkten samen met Harry Aarts, rechercheur bij de politie Eindhoven en Wim Leeuw, wiens ouders een winkel in huishoudelijke artikelen (‘de Lebo’) hadden in de Wattstraat. De organisatie was klein maar zeer effectief.
De groep "van Bruggen" kende diverse helpers zoals L.A. Coolen, Venstraat 7 die zo'n 10 piloten hielp.

Rien van Bruggen en Harry Aarts (en rondom hen een aantal anderen) begonnen neergeschoten vliegtuigbemanningen (ze werden voor het gemak allemaal ‘piloten’ genoemd) te laten onderduiken en via Limburg naar België en verder te helpen. Niet minder dan 227 geallieerde piloten werden door hem en zijn vrouw Johanna R.A.M. van Bruggen-van Moorsel geholpen op hun doortocht naar België. Zoiets kan niet onopgemerkt gebeuren. Tientallen personen stonden met Rien in contact en zijn woning, Nicolaas Beetsstraat 41 was een "centraal kantoor" geworden.

Rien van Bruggen

Rien van Bruggen was chemicus en hoofd keramiek bij het Philips’ Nat. Lab. Reeds vanaf het begin van de oorlog zat hij de Duitsers dwars, waar dit ook maar mogelijk was.

Hij deed van alles zonder zich aan een bepaalde organisatie te binden. Rien vermenigvuldigde zelf illegale pamfletten. Hij en zijn vrouw zorgde ervoor dat een 30-tal joodse landgenoten werd geholpen en ondergebracht. Ze werkten samen met Harry Aarts, rechercheur bij de politie Eindhoven en Wim Leeuw, wiens ouders een winkel in huishoudelijke artikelen (‘de Lebo’) hadden in de Wattstraat. De organisatie was klein maar zeer effectief.

Rien van Bruggen en Harry Aarts (en rondom hen een aantal anderen) begonnen neergeschoten vliegtuigbemanningen (ze werden voor het gemak allemaal ‘piloten’ genoemd) te laten onderduiken en via Limburg naar België en verder te helpen. Niet minder dan 227 geallieerde piloten werden door hem en zijn vrouw Johanna R.A.M. van Bruggen-van Moorsel geholpen op hun doortocht naar België. Zoiets kan niet onopgemerkt gebeuren. Tientallen personen stonden met Rien in contact en zijn woning, Nicolaas Beetsstraat 41 was een "centraal kantoor" geworden. Lees het pilotenverhaal.

Hij was eén van de initiatiefnemers van de April-meistakingen 1943 bij Philips in Eindhoven.

Reeds in het begin heeft de Raad van Verzet de fabricatie van brandbommen gestimuleerd. Na een aantal proefnemingen werd een fabricatie opgezet door M. G. van Bruggen. Zijn relaties naar buiten waren zo veelzijdig en zo verspreid, dat hij zich om eigen veiligheid bedacht binnenskamers ging terugtrekken. Hij nam toen de belangrijke functie op zich van laborant en vond een geschikt middel voor brandstichting.
De brandbommen bestonden uit een kartonnen doosje, waarin stukken asfalt en thermiet zaten, plus een initiator in een klein luciferdoosje geborgen. Het principe hiervan (buisje met zwavelzuur in cellophane gewikkeld, welk buisje met een schroef kan worden stuk gedrukt, benevens een suiker-kaiumchloraat vulling), dit principe was door Guermonprez genoemd. Van der Bruggen speelde het klaar dit op fraaie wijze te realiseren. Hij was hierin, als in alles wat hij deed onvermoeibaar, vindingrijk en moedig. (bron boekje Het illegale verzet in Eindhoven 1944, blz. 23)

De KP en later de P.A.N. kon altijd op zijn medewerking rekenen, hoewel hij nooit tot een groep wilde behoren. Vanaf augustus 1943 was de LO (Landelijke organisatie voor hulp aan onderduikers) in Eindhoven georganiseerd, en ook Rien werd vanzelfsprekend ingeschakeld. Zijn vele relaties met de politie en met zelfs de SD konden goed gebruikt worden. Zijn naam staat ook bovenaan bij de na-oorlogse pilotenlijst.

Op 1 november 1943 is de plaatselijke leider van de LO, Piet Goede gearresteerd. Piet Goede en Rien van Bruggen kenden elkaar. Piet was al 15 jaar in dienst bij Philips en was o.a. bedrijfsleider van de keramische fabriek van Philips. Hielp Rien de LO uit de brand toen de valse inlegvelnummertjes van die maand hierdoor in Duitse handen kwamen. Hij kon via andere contacten aan inlegvelnummertjes komen. Hierna was de samenwerking verzekerd en kon Rien in 't vervolg voor zijn LO werk, de nodige bonkaarten krijgen.
Piet Goede overleeft de oorlog en vertrekt naar Zuid-Afrika na de oorlog.

De strijd van Rien tegen de Duitse bezetter, zou hem later noodlottig worden.

Foto van Rien van Bruggen staat op de schouw en de koffiepotten staan op de kachel.

Johanna R.A.M. van Bruggen-van Moorsel

"Zijn vrouw Jo, werkte even hard als hij zelf voor de goede zaak."
De foto hiernaast komt uit film "Terugkeer van den vliegenden Hollander". Deze film met historische beelden vertelt het verhaal van de Tweede Wereldoorlog. Johanna speelt hier ook een rol in.
De film duurt 30 minuten en rond 16 minuten komt zij in beeld, alsmede hun woning. Verder unieke beelden van de bevrijding van Eindhoven. Zij vertelt in de film over neergestorte piloten, die van haar hulp kregen en over een gebeurtenis in november 1943, toen een RAF-piloot was neergestort bij een boerderij in de buurt. Samen met de boerin hielpen ze de piloot, en een aantal van zijn collega's, te ontsnappen, terug naar Engeland.

Johanna R.A.M. van Bruggen-van Moorsel
Rie Jansen schrijft over Mevrouw J. van Bruggen " in alle opzichten behulpzaam geweest bij:
a) Het vertrekken van distributie bescheiden voor zieke onderduikers.
b) Illegale bonnen geschreven in overleg met twee Hoofd Chefs ter Gemeente Secretarie, de heer Jacques van Schaick, Perkstraat 1 en de heer Schraeder, afd. Inkoop, om zodoende haar aan strozakken, dekens, en overalls enz. voor de vele Engelse piloten, welke zij onderdak verschafte, te helpen."

Johanna R.A.M. van Bruggen-van Moorsel

In augustus 1940 ving zij met haar verzetswerk aan, vertelt ze in een interview met Frans Dekkers in 1979. Ze was toen 77 jaar vitaal en een goed geheugen.
"Aanvankelijk wisten zij en haar man niet van elkaar dat ze verzetswerk deden. Hulp aan onderduikers. Ze laat herhaaldelijk krantenknipsels, brieven en documenten zien waarmee ze dit aantoont. Met name is ze niet geheel zonder trots als het de krantenberichten betreft waarin haar onderscheidingen wereldkundig worden gemaakt. Hij en zij zijn postuum onderscheiden met Engelse, Amerikaanse en Franse onderscheidingen. Ze laat foto's zien waarop ze die onderscheidingen krijgt uitgereikt. Drees en de burgemeester van Amsterdam staat er ook op. Verder een foto van haar met o.a. Beel en Wilhelmina bij het Van Abbemuseum. Maandag 19 maart 1945, is koninklijk bezoek geweest in Eindhoven, zie foto's

Johanna vertelt verder...

Mevr. van Bruggen was in de jaren dertig secretaresse van Prof. Holst. Haar man was hoofdingenieur bij Philips. In totaal heeft ze 227 piloten onderdak verschaft en meer als dertig joden geholpen. Om dit werk goed te kunnen doen maakte ze contact met de mof. Ze liep in en uit bij de SD, en er werd dan ook al snel gesmoesd door de buurt dat ze onbetrouwbaar was. Verder had ze een nichtje die bij het beruchte SD-hol in de Amsterdamse Euterpestraat werkzaam was. Die deed dit volgens haar zeggen als undercover om te helpen dus. Ook had ze een kennis die om te helpen in dienst van de SS trad. Om zijn betrouwbaarheid vast te leggen heeft zij samen met hen bij een advocaat een document samengesteld. Van haar nichtje en van deze zogenaamde SS-er heeft ze veel medewerking gehad.
Ze kocht in oorlogstijd veel en vaak gevangenen vrij. De hoogste score bedrag was 153.000 gulden waarmee ze naar Amsterdam reisde. Ze deed dit in gezelschap van twee politieagenten, Raap en Seelen. Ze reisde doorgaans met betrouwbare mensen, politie, verzet e.d. door het land. Op het Eindhovense stadhuis kreeg ze ook veel medewerking van goede ambtenaren. Zo lichtte ze vaak de kaartenbak van het bevolkingsregister met behulp van ambtenaar Verijsingen [van Rijsingen schrijfwijze?].

Bij de onderduikhulp gebruikte een code: Als sein dat de kust veilig was had ze een kandelaar voor het raam staan, en als code - als er onderduikers weg moesten en vooral de bonkaarten er weer waren- zei men “Komt u een kopje thee drinken bij mevr. Van Bruggen.”

Het ging met de kandelaar een keer mis, nadat zij en haar man waren gearresteerd op 9 juli 1944. Haar man ging naar het gevang en zij dwong huisarrest af. Ze werd toen permanent bewaakt door twee Nederlandse SS-ers, Kuuk [Kuijk?] en Herlaar. Deze waren bewapend en gaven hun wapen af als ze door twee politiemannen - die kennelijk geen vuurwapens hadden - werden afgelost. Onder degenen die toen werden gesnapt door de SD was o.a. de jood Frencken (Frenkel ?).
Mevr van Bruggen kreeg in die tijd de bijnaam “de bonte hond”. Wellicht ook vanwege haar goede contacten omwille van haar verzetswerk en als spion samenwerkte met de SD. Weber en zijn directe ondergeschikte Klingbeil zijn vaak beroepshalve bij haar in de Nicolaas Beetsstraat 41 over de vloer geweest.

Ze kocht gevangenen vrij. Via de N.S.F. kon men over veel geld beschikken. Maar de mof was ook niet vies van natura. Drie gevallen noemt ze: Weber vroeg een gasfornuis voor een gevangene, Klingbeil wilde een diamanten dasspeld. Dit laatste is een half pond De Gruyter thee geworden. Hiermee werd ene Frans de Jong van de Da Costaweg vrijgekocht. Weber wilde ook eens 140 weckflessen hebben.

Het sterkste staaltje in de vrijkoop betreft haar man. Die zat op dat moment in kamp Vught. Mevr. van Bruggen kwam vaak in kamp Vught i.v.m. vrijkoop. Er was daar een betrouwbare SS-er. De Duitser die Rien had gearresteerd, Schönfeld, wilde in ruil voor de vrijheid van Rien van Bruggen aanvankelijk 100.000 gulden hebben. Daarna eiste hij 500 sigaren - die ze van Miel Hoeks een sigarenmaker bij de Hofnar in Valkenswaard betrok - en 10 liter oude klare. Het moment van de vrijlating werd bepaald, maar toen de dag aanbrak ging het niet door. De SS-er wist haar mede te delen dat op die dag Seyss-Inquart in het kamp inspectie hield. Later bij het proces - toen Rien doodgeschoten was en Nederland bevrijd was, is Mevr. Van Bruggen nog in Duitsland geweest om de borgsom, sigaren en oude klare, omgezet in geld, op te eisen.

Na de bevrijding was ze in dienst van Militair Gezag, Ze reisde drie keer per week naar Brussel, daar werkt alles besproken met o.a. professor de Boer (Prof. dr. J. H. de Boer, Natlab) en ir. Thal Larsen van de OD.

Provocatie

Frans Dekkers schrijft in het boek B&W rond de Tweede Wereldoorlog in Groot Eindhoven. "Op een dag staat [landverrader] Van der Waals bij hen op de stoep. Mevrouw J. van Bruggen-van Moorsel herinnert zich dat. Hij zei dat hij in het verzet zat en een pakket voor de OD moest afleveren. Maar ik wist van niets, en bovendien, waarom kwam hij met een pakket voor de OD bij ons? [ Rien en zijn vrouwen waren geen lid van de OD]. Ze werken zelfs als spion bij de SD. Ik voelde direct aan dat het niet pluis was en vermoedde een provocatie, en weigerde het pakket in ontvangst te nemen. Hij moet teleurgesteld zijn geweest, maar hij liet er niets van merken. Daarna is hij naar een neef van mij gegaan [Frans van Moorsel] die wel van de OD deel uitmaakte. Zij vrouw [aangetrouwde nichtje] nam het pakket wel aan: er zaten acht revolvers in, vernamen we later." Frans van Moorsel is dezelfde avond nog gearresteerd en in Scheveningen (Oranje hotel) vast gezet. Hij overleeft de oorlog.

De provocatie en het verraad in Ede rondom van Moorsel, heeft tot gevolg dat de SD enkele dagen later de plaatselijke OD-leider Mr. W.J.van Dijk [Voor de oorlog leider Landstorm, na de bevrijding tijdelijk gewestelijke commandant OD ] en vierentwintig Eindhovense OD-leden arresteert en naar concentratiekampen en tuchthuizen wegvoert. Vijf van hen zullen de oorlog niet overleven.

Een goede kennis van Rien en zijn vrouw, Mevrouw S. Wijtman-Vleer vertelt: "In onze woning verstopten we wapens voor het echtpaar van Bruggen en we hielpen hen bij het zoeken naar onderduikadressen. Op een dag vernamen we dat we geen contact meer met hen moesten opnemen: de SD had hun illegale werkzaamheden ontdekt".

L.O. - LKP kaart van Rien van Bruggen

Vermoord

In de nacht van acht op negen juli 1944 vervoerde Harry Aarts twee piloten, die in Waalre zaten, naar Tilburg. Bij de tweede rit naar Tilburg ging het fout. De dienstauto van Aarts werd bij Moergestel aangehouden. In het licht van een zaklantaarn zagen de Duitsers de kolf van een pistool glinsteren, die half onder de kussens van de achterbank uit stak en daar was weggemoffeld door Piet Haagen. De inzittenden Harry Aarts, Jan Brunnekreef en Piet Haagen, alias Tom werden gearresteerd en verhoord. De twee piloten werden overgedragen aan de Luftwaffe in Gilze-Rijen en gingen in krijgsgevangenschap.

Na dit mislukte piloten transport van Harry en Tom werd Rien van Bruggen in zijn woning, Nicolaas Beetsstraat 41 op 9 juli 1944 door de SD gearresteerd naar Haaren gebracht. Bij de ontruiming van Haaren kwam hij in de bunker in Vught en daar op 19 augustus 1944 in Kamp Vught gefusilleerd, evenals Harry Aarts en Piet Haagen.
Jan Brunnekreef komt later om.

Rien van Bruggen laat zijn vrouw en twee minderjarige zoons na.

In Eindhoven is naar hem genoemd: Rien van Bruggenpad.
Rien is postuum geëerd met het Verzetsherdenkingskruis en ook zijn vrouw ontving dit herdenkingskruis.
De koning van Engeland heeft hem, nov. 1946, postuum de onderscheiding van „Kings commandation for brave conduct” met de twee zilveren lauwertakken toegekend.
Op 21 nov. 1946 werd hem van Amerikaanse zijde de "Medal of Freedom" met bronzen palm Postuum verleend.

Bronnen:

Diverse P.A.N. documenten
Interview Frans Dekkers met mevr. Johanna R.A.M. van Bruggen-van Moorsel oktober 1979
Frans Dekkers B&W rond de Tweede Wereldoorlog in Groot Eindhoven
Vrije Philips Koerier 18 september 1946
https://www.tracesofwar.nl/persons/64878/Bruggen-van-Moorsel-van-Johanna-RAM.htm (Verzetsherdenkingskruis)
De Zwerver 1947.(alle nummers)
In memoriam Zwerver januari 1947, p. 24: Rien van Bruggen in pdf

Lees verhaal van Hans: De jongste Eindhovense deelnemer aan het georganiseerde verzet

Het huis waar Hans zich moest melden was het huis van Rien en Jo van Bruggen. Diezelfde middag nog kreeg Hans een persoonsbewijs (PB) onder de naam ‘Thijs Bakker’. “Dit PB” zo zei Rien van Bruggen tegen Hans, “is van middelmatige kwaliteit, maar bij een routinematige controle kan het er wel mee door, je krijgt binnenkort een ander exemplaar”.

Aansluiting bij het verzet in Oisterwijk
Terwijl Hans buiten de stationshal wachtte, kocht Rien van Bruggen twee treinkaartjes en schoof er één naar Hans toe. “Ik keek vlug even op het spoorkaartje, het was een retourtje Tilburg. Altijd een retourtje nemen, met één of twee stations verder dan je bestemming, werd me later aangeraden. Bij onraad op het station van bestemming kon je dan weer vlug in de trein stappen en verder meerijden”.

De treinreis voerde naar Oisterwijk. “Door de stationsstraat liep ik een eind achter Rien van Bruggen aan. Op De Lind 4 bereikten we een statige patriciërswoning. (…) We werden naar de met zware meubels ingerichte directiekamer gebracht. Wachtend in de stilte, keek ik door de vitrage gordijnen naar buiten naar de rijen in bloei staande lindebomen langs de brede laan voor de woning. Even later stapte een rijzige persoon van een jaar of vijftig de directiekamer binnen. – ‘Linthorst’ stelde hij zich voor. - ‘Thijs Bakker’, beantwoordde ik hem daarmee”.
Lees verder op https://www.eindhoven4044.nl/4/Hans_Gerritsen.html

Eindhovensch Dagblad 20 -11 - 1947

ENGELSE ONDERSCHEIDING VOOR M. G. VAN BRUGGEN

Mevrouw van Bruggen, Nic. Beetsstraat 41, de echtgenote van de op 19 aug. 1944 te Vught gefusilleerde illegale werker Marinus Gerard van Bruggen, die in het oostelijk deel van Nederland tijdens de bezetting tal van Engelse en Canadese piloten in veiligheid bracht, heeft bericht ontvangen, dat de koning van Engeland hem postuum de onderscheiding van „Kings commandation for brave conduct” met de twee zilveren lauwertakken toegekend heeft. Op 21 nov. 1946 werd hem van Amerikaanse zijde reeds de Medal of Freedom met bronzen palm postuum verleend. Van Bruggen is destijds gefusilleerd voor de aan gewonde piloten verleende hulp.