Bevrijding

Beste allemaal,

Als de tekenen niet bedriegen, komt deze brief [17 september 1944] niet meer aan! Maar er zijn de laatste tijd zoveel bedrieglijke tekenen geweest, dat ik het toch maar eens zal proberen. Het vorige teken was j.l. Dinsdag, toen opeens Philips gesloten werd, toen verschillende gemeente-instellingen het voorbeeld volgden, toen er ineens haastig het verbod om op grote verkeerswegen zich te bevinden en de order “om 7 uur binnen zijn” werd uitgevaardigd ...
Hier wordt de brief even onderbroken om naar zolder te snellen en de duizenden parachutisten en de transport zweefvliegtuigen ten Noorden van Eindhoven te zien neerdalen

Maar er is toen (dinsdag) niets van gekomen, en het leven ging “kalmpjes” verder: veel tommy’s in de lucht, een enkele keer duikvluchten op het militaire Duitse verkeer, veel gehengel naar nieuws, iedereen aardappelen en melk halen bij de boeren, enz ... Even een onderbreking ter ere van het bericht, dat ze de hele Philips fabrieken in eens in de lucht zouden laten springen; de pikante bijzonderheid, dat “ze” de Duitse soldaten op het dak van de fabrieken met kisten dynamiet hadden zien sjouwen, bestempelde voor ons het gerucht als onjuist ...

...

Franklinplein- Franklinstraat Eindhoven ansichtkaart 1942
Piet Bouma woonde op nummer 1, niet te zien op deze postkaart

De boeren hebben het nog nooit zo gemakkelijk gehad met de aardappelen-oogst: ze hadden niets anders te doen dan de planten “om te leggen”, en achter ze aan werden de piepers door de ongeduldige klanten geraapt, in zakken gedaan, betaald en weggedragen! Na een hele dag rooien was er geen aardappel meer op het veld te bekennen. Daar er volgens dat systeem niets bij de groenteboeren komt, waren wij wel gedwongen om op dezelfde manier ons voorraadje aan te vullen.

De militaire toestand was hier in de buurt volgens ons gisterenavond ongeveer zo: de Geallieerden zouden, zonder al te veel weerstand, de streek rond Eindhoven hebben kunnen bezetten (en dat zouden ze de hele week al hebben kunnen doen), maar deze beweging paste blijkbaar nog niet in het gehele Geallieerde programma, waarvan Eindhoven natuurlijk maar een onbetekenend onderdeel uitmaakt. x)

---- x) Inderdaad bleek dit weldra het geval te zijn: de bezetting van Eindhoven bleek een onderdeel te zijn van een veel grotere operatie

Verkenningstroepen waren al tot op 10 km ten Zuiden van Eindhoven doorgedrongen, maar de hoofdmacht zat nog in België. zo kalmpjes zaten we er nog vanmorgen vroeg over te redeneren; Tine is heel in de vroegte nog naar een bevriende boer in Son (8 km ten Noorden van de stad) gefietst om een litertje volle melk. De hele morgen zaten er echter al veel verkenningsjagertjes in de lucht, en om elf uur begon weer één van de “tekenen aan de hemel”, waar ik het al over had, en die uitgroeide tot dusdanige afmetingen, dat het nu wel zeker is, dat deze brief jullie voorlopig wel niet bereiken zal!

Het begon ermee, dat we naast de gebruikelijke jagers ook grote groepen bommenwerpers te zien kregen. Ze vlogen niet zo bar laag, maar toch wel zo dat we ze met gemak tellen konden en ook het type vaststellen. De eerste groep (een zeer klein onderdeel van wat er nog volgde) bestond uit 78 viermotorige bommenwerpers! De volgende groepen hebben we niet zo nauwkeurig geteld, daar de eerste begonnen waren te bombarderen, en dan durven wij niet onafgebroken op de balkons te staan. (eigenlijk onzin, want de doelen lagen minstens 5 km. verder, en afweergeschut – Ireentje zegt getut – is er niet meer). Het bombardement was gericht op de Duitse versterkingen in de buurt van de kanalen, 5 – 15 km. NW, N en NO van Eindhoven. De ene groep na de andere volgde en liet zijn last vallen, elke groep keurig in verband vliegend van 6 x 6 = 36 vliegtuigen. Toen we na een uurtje uitgedreund waren, ben ik weer ter ruste gegaan. Weldra kwamen er groepen jagertjes, om de resultaten waar te nemen. Het leek op het laatst wel een show van de verschillende geallieerde typen: 1, 2 en 4-motorige jacht- bomb.- en verkenningstoestellen, met 1 of 2 staarten, enz. Maar het mooiste moest nog komen! Om 2 uur ging Tine ook wat rusten, met het verzoek haar in geen geval wakker te maken behalve – voegde zij er voor de grap aan toe – in geval van geallieerde parachutisten! Ze lag er nog geen half uur in, toen ik weer massa’s vliegtuigen hoorde. Ik sloop naar Ireentjes kamer om ze van het balkon af te bekijken. Het waren grote transportvliegtuigen van een type dat we nog niet eerder hadden gezien. Iedereen stond natuurlijk op de uitkijk voor ramen, op balkons en op daken. Plotseling klonk de kreet van de daken: parachutisten! En werkelijk, toen er een troepje van 36 voorbij was, bleken ze honderden, op onze afstand als bolletjes waarneembare voorwerpen achtergelaten te hebben, die langzaam naar de grond zakten. Alles in de richting Son, waar ze vanmorgen ook al zo bezig waren geweest. Ik wilde juist Tine wekken, met de boodschap dat haar profetieën uitgekomen waren, toen ik haar al op straat zag, daar de buren meenden een beter uitkijkpunt te hebben dan wij. Emmy holde achter haar aan. Ik bleef maar bij Ireentje, die onverstoorbaar haar middagdutje voortzette. Het ene groepje na het andere liet zijn bolletjes los. Jagertjes van diverse typen vlogen er in alle richtingen omheen. De laatste twee groepen lieten geen bolletjes los: dat bleken transportvliegtuigen met voortgesleepte zweefvliegtuigen te zijn; de laatste werden losgelaten en landden, allen in dezelfde richting. Later hoorden we het gerucht, dat ten ZO van Eindhoven (richting Leende) iets dergelijks zou hebben plaatsgehad x)

---- x) Dit gerucht bleek later onjuist te zijn. Wel werden er op dezelfde dag ook luchtlandingstroepen bij Nijmegen en Arnhem afgezet, maar die werden deze dag niet over Eindhoven gedirigeerd.

Toen de rust was weergekeerd, begon men de nieuwe situatie te bespreken, en kwam men tot de conclusie, dat nu toch uiterlijk morgen de geallieerden uit het Zuiden op zouden komen zetten. Tot nu toe – kwart voor zes Zondagavond – is er nog niets gebeurd, behalve wat niet al te erge ploffen van diverse kanten (slotakkoord van het Duitse Sprengkommando!) en een voortdurende verkenning door jagers. Er heeft zich vandaag weer geen enkel Duits vliegtuig vertoond en het afweer was miniem. Van de duizenden vliegtuigen, die we vandaag gezien hebben, allen op klaarlichte dag, laagvliegend, zijn er waarschijnlijk maar twee verongelukt. Daar ik overtuigd ben, dat deze brief onder de gegeven omstandigheden zijn bestemming niet zal bereiken, bewaar ik hem voor jullie, en zal er van tijd tot tijd nog wat bijschrijven...

Zondag 17 sept. 1944 ‘s-avonds. Vanmiddag nog verschillende plaatselijke ontploffingen bij Philips, waar de Duitsers ketelhuizen, machinekamers en andere centrale punten proberen te verwoesten. Daar het allemaal nogal gehaast en onverschillig plaatsvindt, valt de schade achteraf nog mee.

Na het eten een nieuwe sensatie: ze zullen het PNEM transformatie gebouwtje (schuin tegenover ons huis) in de lucht laten springen! Na links en rechts mijn licht opgestoken te hebben, blijkt dit gerucht een vrij grote waarschijnlijkheid te bezitten, en we nemen de nodige voorzorgen. Vóór de ramen open, en de mensen achter in het huis. We wachten geruime tijd; als eindelijk de drie paffen komen, valt het erg mee: zelfs geen enkele ruit kapot. Maar het transformatorhuisje, dat natuurlijk veel transformatorolie bevatte, brandt als een lier, met dikke zwarte rookwolken. Kans op uitbreiding was gelukkig gering: het staat nogal geïsoleerd, er was geen wind, en motregen. Vrijwilligers trokken er met spaden op uit, om door zandblussing nog te redden wat er te redden viel. (Op dezelfde wijze hebben burgers verleden week een schoolgebouw geblust, daarbij de kostbare bibliotheek van het Nat.Lab, die in het aangrenzende perceel “veilig opgeborgen” was, voor ondergang gespaard.) Na ca. 3 uur was ook dit brandje geblust.

Maandag 18 sept. Vannacht niet veel geslapen. Tot 3 uur toe voortdurend geschut van afwisselende hevigheid. Kanonschoten die blijkbaar op ca. 10 km afstand (Valkenswaard) afgeschoten werden, kleinere knallen in veel groter aantal, alles uit richting Zuid. Een paar schoten, die op slechts 4 km afstand gelost werden, deden ons om twee uur in de kleren schieten, om op alles voorbereid te zijn. (4 km is de zuidrand van de stad). Maar er kwam niets van. Misschien had ik verkeerd geteld, misschien waren het losse schoten, zoals we wel meer gehoord hadden in de nacht. Een poosje daarna werd het schieten veel minder hevig, zodat we zowaar nog een paar uurtjes slapen konden. Om zeven uur waren we alweer wakker, en onze eerste gedachte was: vandaag gaat het gebeuren!! En het ging gebeuren! Om zeven uur hoorden we weer schieten, maar heel anders dan vannacht. Veel dichter bij, in hoofdzaak machinegeweren, zo nu en dan licht kanonvuur. En het kwam van het noordoosten!

Weldra hoorden we de verklaring: de parachutisten en luchtlandingstroepen waren vannacht van Son naar Stoutheuvel en Vlokhoven opgetrokken en maakten zich gereed om Eindhoven in te nemen. Weldra kwamen de geruchten weer binnenstromen: ze waren daar en daar al, straatnamen werden genoemd, enz. enz. Het eerste uur kwam het schieten steeds dichterbij, maar daarna bleef het uren lang ongeveer even sterk. x)

---- x) Het bleek achteraf, dat ze de stad binnentrokken langs een boog, waarvan wij ongeveer het middelpunt waren. Het constante geschutvuur was in hoofdzaak afkomstig van één Duits kanon, dat we later vernield in de “polder” vonden, en dat de hele vlakte bestreek.

Pas tegen twaalf uur kwam de eerste betrouwbare tijding binnen: de Tommies verzamelden zich op de Woenselse markt, aanvankelijk een paar honderd, en ze hadden al Duitse gevangenen bij zich. De berichtgever kon als bewijs van zijn beweringen een pakje Engelse sigaretten tonen, dat ze hem gegeven hadden! En toen kwam de volgende vijf uur een grote opeenvolging van feiten, die met een groeiend enthousiasme gepaard gingen. In het begin was het maar naargeestig weer, maar naarmate er meer volk op de been kwam, verdwenen de wolken en het traditionele Oranjezonnetje verscheen, alsof het een verlate Koninginnedag was. Ons pleintje was weer het centrum van alle gebeurtenissen in onze buurt, zodat we niet veel moeite hoefden te doen om alles te kunnen zien. De steeds groeiende menigte brak telkens in stormen van enthousiasme uit, telkens als er wat gebeurde, zoals:

1e. Het eerste verschijnen van partizanen op straat! Kenbaar aan een witte band; bestemd om de Tommies op alle mogelijke manieren behulpzaam te zijn, om de orde te handhaven, en om de resterende NSB’ers op te sluiten. Sommige hadden geweren, de meeste helmen (van de luchtbescherming), en één een reusachtige kromme sabel!

2e. Het opbrengen van de NSB’ers. Ze gingen er telkens een halen, en brachten hem weg, aan beide zijden partizanen, en er achter eentje met een geweer. Andere partizanen hielden het volk op een afstand, opdat ze hem onbeschadigd af konden leveren. (De meeste toeschouwers waren de mening toegedaan, dat een lichte beschadiging geen kwaad zou kunnen doen). Het slachtoffer zelf moest zijn handen achter zijn hoofd gevouwen houden. Bij minder bekende en beruchte exemplaren bepaalde de menigte zich ertoe, hem en masse te vergezellen, hen op een honend hoera-geroep of applaus te onthalen, en, toen de stemming steeg, hen met toepasselijke liedjes toe te zingen, in de geest van: “Oranje boven”, “Dat gaat naar Den Bosch toe”, en “zo gaat Jantje naar de bliksem toe”. Maar bij de ergste individuen, de spionnen en aanbrengers in dienst der Duitsers, daverden de scheldwoorden door de straten, en moesten de partizanen een heel cordon vormen en schoten in de lucht lossen om de woedende menigte op een afstand te houden. De ergste, die persoonlijk tientallen mensenlevens op zijn geweten had, wou zich eerst niet laten arresteren en had zich op de vliering verschanst. Pas toen de partizanen door de ramen begonnen te schieten (waarbij één hunner nog door een onhandige kameraad in de arm geschoten werd!) gaf het heer zich over. De vrouwen werden niet meegenomen, maar één der individuen trachtte medelijden op te wekken, door zijn vrouw en drie kleine huilende kinderen mee te nemen. Het publiek reageerde op de juiste wijze: het medelijden bepaalde zich uitsluitend tot de kinderen, en de man werd nog erger verfoeid, omdat hij dit zijn kinderen aandeed.

3e. Het bericht, dat ook leden van de Grüne Polizei met hun handen achter het hoofd stonden!

4e. De eerste agent van politie, die Oranje droeg!

5e. Het openstellen van twee winkels, op het pleintje (de bezar Lebo, en het sigarenwinkeltje) tot verkoop van vlaggetjes, oranje-artikelen, enz., waarvan ze een flinke voorraad bleken te hebben.

6e. De eerste vlag, die uitgestoken werd, weldra gevolgd door een menigte andere vlaggen.

7e. Het opduiken van de eerste – 4 jaar verborgen – Joden.

8e. Het eerste weer openlijk vertoonde padvinders kostuum, enz. enz.

Maar toen de vreugde ongeveer op het toppunt was (5 uur) kwam ineens de waarschuwing van de partizanen, dat de terugtrekkende Duitse SS-divisies uit het Zuiden in aantocht waren, en dat het verstandig zou zijn, om schieten op de burgerij te voorkomen (zoals bekend, is de SS het schuim van het Duitse leger), alle vlaggen enz. even binnen te halen, tot ze voorbij waren. Er werd natuurlijk gehoorzaamd, en na een kwartier had het plein en de straten zijn vroegere kale uiterlijk, en iedereen werd zich bewust, dat de bevrijding nog niet helemaal definitief voor elkaar was, al hing aan de officiële gebouwen ook de Amerikaanse oorlogsvlag! Dit werd onder feestvreugde door menigeen vergeten ondanks de waarschuwende geluiden van het verderaf gelegen geschut. Maar vanavond hebben we geen terugtrekkende Duitsers gezien. Misschien zijn ze onderweg al allemaal gevangen genomen of gesneuveld. Wel hebben we om 6 uur een dertigtal Duitse krijgsgevangenen door partizanen zien opbrengen (waarschijnlijk van de parachutisten overgenomen). Doodvermoeide lui, verscheidenen een uitdrukking in hun gezicht van: goddank, het is afgelopen. Ook schijnen er om dezelfde tijd weer nieuwe geallieerde parachutisten ten noorden van Eindhoven gedaald te zijn, maar verdere bijzonderheden ontbreken nog. x)

---- x) Later blijken het luchtlandingstroepen geweest te zijn, aangevoerd door transportzweefvliegtuigen; ze zijn ook al bezig, om een provisorisch vliegveld op de hei aan te leggen.

Zeven uur: de laatste apotheose van deze emotievolle dag: Tine was even met de kinderen bij het tankstation kijken, of er nog wat te beleven viel, en ik was alleen thuis, toen plotseling weer grote beweging in de massa kwam en de kreet: “de tanks zijn er” weerklonk. Nu kenden wij het geluid van een rijdende tank al, maar het geluid van een onafgebroken colonne van zware tanks was toch nieuw voor ons.

Ik mijn broek aangeschoten, en op mijn sloffen naar het tankstation geschuifeld, tezamen met honderden andere mensen. En ja, daar ging de stroom, hoor. Allemaal Engelsen (de parachutisten waren allemaal Amerikanen geweest). Het was een gezicht om nooit te vergeten. Het ging met ca. 25 km snelheid voorbij. Tanks van verschillende typen, grotendeels enorm zware monsters, waar alles wat we tot nu toen gezien hadden, in het niet bij verzonk: “stalen bakbeesten”, “rollende olifanten”, “stalen huizen” waren de uitdrukkingen die ik om me heen hoorde. En dan weer kleinere tanks, manschappenwagens, transportwagens en om de zoveel tanks telkens twee Rode Kruis wagens. Alles in perfecte orde, elk pakje op zijn plaats, net of ze zo van huis waren vertrokken voor een parade. En dan te bedenken, dat ze gisteren en vanmorgen nog zwaar gevochten hadden om de laatste weerstand bij Valkenswaard te overwinnen! Alles ging met een flink tempo in de richting Nijmegen. De brug bij Son was weliswaar door de Duitsers opgeblazen, maar de transportzweefvliegtuigen hadden al een nieuwe brug aangevoerd en die was ook al gemonteerd, zodat de colonne ongehinderd door kon rijden. Opvallend was, dat elke grote eenheid onder het rijden voortdurend in radiocontact stond met de leiders: de antennes zag je uitsteken boven de wagens en een van de kerels zat voortdurend met de koptelefoon te luisteren. Dat moet ook wel, bij zo’n optocht van meerdere tientallen kilometers lang. En dat rolde meer dan drie uur bijna onafgebroken voorbij! In het latere gedeelte van de stoet werden ook talloze onderdelen van bruggen en boten meegevoerd, waarschijnlijk met het doel om de overtocht over de rivieren te kunnen forceren. De geweldige mensenmenigte was door het dolle heen. Daar voor elke auto of tank beslist een gejuich aangeheven moest worden, kon je weldra schorre stemmen horen! De eerwaarde broeders van de St. Pauluskerk waren zo enthousiast dat ze bijna te springen stonden in hun lange rokken. Meneer Pastoor zelf stond wat op de achtergrond en bewaarde zijn waardigheid. Wanneer er even wat langzamer werd gereden, werden er Engelse handen gedrukt, bloemen aangereikt, enkele woorden gesproken enz. Toen waren we pas allemaal geheel voldaan: de laatste twijfel was weggenomen: N.O.Brabant is vrij! En tevens heeft deze aanblik bij de mensen de overtuiging gewekt, dat ook de oorlog tegen Duitschland niet al te lang meer duren kan. x)

---- x) Dat is tenslotte toch nog lelijk tegen gevallen!

Iedereen vergeleek dit schouwspel met de terugtocht der Duitsers twee weken geleden. En wat een verschil! Die overtuiging werd nog versterkt door twee berichten (of waren het geruchten?) die vandaag de ronde deden: in de eerste plaats dat de Siegfried linie op verschillende plaatsen zonder bijzonder grote inspanning doorboord was, en in de tweede plaats een communiqué van de laatste bijeenkomst Roosevelt-Churchill, waarin stond “dat de strijd in het Westen bijna beslecht was xx)

xx) Dat was ook een overdreven optimisme!

en volgens de plannen voort rolde, en dat de heren zich daarom hoofdzakelijk met de vredesvoorwaarden en de strijd tegen Japan hadden bezig gehouden”.

We hebben op het ogenblik geen elektrische spanning, en hoegenaamd geen gas (alles ten gevolge van buiten Eindhoven door de Duitsers aangerichte verwoestingen), en de bakkers hadden geen brood vanmorgen, maar iedereen schikt zich blijmoedig in de omstandigheden. Tine [ niet op de foto ] heeft het gepresteerd om op een kolenfornuis van de buren drie broden te bakken!

Voor het amusement op Radio Oranje zorgde het cabaretgezelschap De Watergeus.

De Watergeus bracht onder andere bekende liedjes van Louis Davids, J.H. Speenhoff, Lou Bandy en Dirk Witte, maar dan voorzien van nieuwe anti-Duitse teksten. Stafmedewerkende Radio Oranje zijn o.a. Loe de Jong, A. den Doolaard (pseudoniem van Bob Spoelstra), Jan Karssen, Neeltje Kuipers, Jetty Paerl (Jetje van radio Oranje), Jo Paerl, Jaap Sikkens en Bob Snoek. Eind augustus 1941 stopte De Watergeus. De inspiratie was op, en niet iedereen vond het gepast om luchtig te doen over gruwelijke dingen. bron: beeld en geluid Extra http://www.wo2-muziek.nl/

Dinsdag 19 september. Vannacht nog vrij hevig geschutvuur in de verte, maar we hebben het vertrouwen, dat het ons nu niet meer deren kan, en dat het wel langzamerhand verder weg zal gaan (waar we net zo blij om zullen zijn als om het dichterbij komen van een week geleden). Mijn eerste gedachte bij het ontwaken was vanmorgen bij een profetisch liedje uit de eerste tijd van Radio-Oranje (de Watergeuzen) in Louis Davids stijl, waarvan ik me nog maar enkele regels herinner, zoals “En dan word je ‘s-morgens wakker, En denkt ‘t is voor de bakker”, “Je kunt weer hardop praten, En de ramen open laten”, en een opsomming van alle goede dingen, die langzamerhand zouden terugkomen.

Direct daarop kwam het antwoord op die gedachte, van de straat: er werd Engels gesproken!!! Afwisselend goed Nederlands school-Engels, en het onvervalste Amerikaanse “hete-aardappel-in-de-mond” Engels van een viertal Amerikanen, die behoorden bij het parachuteleger, en die zich hier een uurtje kwamen verpozen en zich laten bewonderen. Iedereen drukte ze de hand, en trachtte Engels te spreken, en kwam met kleine geschenkjes en versnaperingen aandragen. Men had ze graag eens lekker willen verwennen, maar dat viel niet mee, aangezien zij alles natuurlijk veel beter gewend zijn dan wij. Een van hen had nog zijn radiotoestel bij zich, dat ze direct na de landing gebruiken, een opzij van het lichaam opgehangen kastje (zowat twee sigarenkistjes in afmeting) met een er uitstekende antenne, dat zowel een zendtoestel als een ontvangtoestel bevat!

Tweede sensatie: een partizanen auto (je staat versteld wat die lui allemaal opeens blijken te hebben: auto’s, motorfietsen, benzine, helmen, geweren enz.) en men begint een geweldig oranjegeel doek te ontvouwen, rond, van wel tien meter diameter; een dertigtal toegeschoten mensen hielp het strak houden onder het zingen van Oranje liederen. Het was een der Amerikaanse parachutes! Later hebben ze op het pleintje een mast opgericht, en het doek als een reusachtige paraplu uitgespreid, bevestigd door de talloze draden, die er nog aan vast zaten.

Derde sensatie: de partizanen beginnen de meisjes op te brengen, die zich afgegeven hebben met Duitse soldaten. Telkens gaat er onder groot gejuich een voorbij; ze zeggen dat een NSB-kapper gedwongen wordt om ze netjes kaal te knippen.

De feeststemming is niet zo uitbundig als gistermiddag; toen zat er nog een belangrijk deel spanning en ontlading van zenuwen in. Nu is het wat rustiger, iedereen kijkt innig vergenoegd. De kinderen dansen en zingen onder de parachute. En het is de derde Dinsdag in September : Prinsjesdag! En het Oranjezonnetje schijnt weer!

Van buiten Eindhoven zijn de berichten uiterst schaars en onbetrouwbaar: alle verbindingen zijn verbroken, er zijn geen kranten, en zelfs de enkele radio’s die weer op zijn gedolven, zijn onbruikbaar wegens het ontbreken der electrische spanning.

De Tweede Wereldoorlog gezien door kinderogen. De tekeningen zijn na de bevrijding gemaakt tijdens de tekenlessen van Karel Vermeeren op het St. Catharinalyceum in Eindhoven. Ook als boek verschenen: Niet bang zijn, het gaat voorbij : de Tweede Wereldoorlog gezien door kinderogen ISBN 978-90-814551-1-4

Dinsdagavond 19 sept. Het was vandaag alles te mooi geweest, en nu kwam er een grote domper om de feeststemming. Reeds in het begin van de avond liepen er geruchten, dat de Duitsers een tegenaanval voor bereiden uit de richting Venlo-Nuenen, maar bijna niemand hechtte daar ernstig geloof aan. Om half negen verschenen een zevental helle lichtkogels boven het centrum der stad, maar nog waren we niet ten volle overtuigd, dat het de vijand was. Vlak daarop kwamen de Duitse bombardementsvliegtuigen en begonnen hun lading uit te strooien. Hoofdzakelijk in het centrum. In onze buurt zijn maar twee bommetjes gevallen, zonder slachtoffers te eisen. Maar in de stad zijn weer grote verwoestingen aangericht en zijn er ongeveer 200 slachtoffers gevallen. Toen het bombardement geëindigd was, hoorden we nog een hele tijd ploffen en knallen. Wat het precies was, was niet uit te maken: Engels geschut, vechtende tanks of ontploffingen van in brand gebombardeerde geallieerde munitiewagens; waarschijnlijk in hoofdzaak het laatste. Wat het doel geweest is van dit bombardement is ons nooit duidelijk geworden, waarschijnlijk wat de Engelsen een “spite- bombardement” (in het Hollands “een trap na”) noemden. Het heeft vermoedelijk niet in verband gestaan met de voorgenomen tegenaanval: die is gemakkelijk afgeslagen, zonder dat de vijand de rand van de stad heeft kunnen bereiken. Om elf uur was eindelijk alles stil. Maar van slapen is die nacht niet veel meer gekomen, de schrik en de vrees voor wat er nog komen zou, zat er nog te diep in.

Na de Duitse inval werden met een decreet van het oppercommando van de Duitse bezettingstroepen op 15 mei 1940 gelast dat Nederland nog diezelfde nacht om middernacht naar de Middeneuropese Tijd moest omschakelen. De "Grossdeutsches Reich" tijd.
Met de bevrijding werd deze tijd weer teruggezet naar dezelfde tijd als in Londen.
Extra info Universititeit Utrecht

Woensdag 20 sept. Vandaag en gisteren trokken nog steeds van tijd tot tijd tankafdelingen van de Engelsen door, allen van het Zuiden komend, en in de richting Nijmegen vertrekkend. De West-Europese tijd is ingevoerd: de klokken zijn een uur verzet. Symbolische handeling, die ons losscheuren van Midden-Europa (dit is Mofrika) illustreert. Geen Oranje- of rood-wit-blauw-vertoon vandaag; na de gebeurtenissen van gisteravond zou dat niet gepast zijn geweest, en niemand was er ook toe in de stemming. Ik zelf voelde me buitengewoon lamlendig na de slechte nacht, daar schijn ik op het ogenblik slecht tegen te kunnen; maar een paar goede nachten doen me dan vrijwel herstellen.

In verschillende opzichten merken we al, dat meer normale tijden weer in aantocht zijn. Vandaag kwam tot ieders verbazing de elektrische spanning weer (dankzij Philips), en ook de waterleiding functioneerde weer min of meer normaal. Helemaal heeft de watervoorziening niet gestopt, maar het is enkele dagen toch zo geweest, dat alleen uit het aftapkraantje in de kelder het water druppelsgewijs was te verzamelen. Waarschijnlijk was het gebrek aan druk te wijten aan het uitvallen van elektrische pompen. Met het gas is het nog hopeloos, en dat zal nog wel geruime tijd duren. Er doen weer wilde geruchten de ronde, omsingeling van den Haag door parachutisten, eerste geallieerde tanks in Amsterdam, enz., maar zij worden weldra tegengesproken: de tankcolonne heeft Nijmegen bereikt en contact gekregen met de daar reeds aanwezige valschermtroepen. Dat klinkt verstandiger, en wordt ook bevestigd door de gebeurtenissen van vanmiddag, toen we weer honderden en honderden Engelse transportvliegtuigen, ditmaal erg laag vliegend, en precies over Eindhoven, zagen passeren. Elke afzonderlijke groep (van ca. 40 stuks) werd begeleid door twee of drie jagertjes, die er op speelse wijze omheen fladderden. En dan weer eens een kleiner groepje vliegende forten er tussen door, die hadden we ook nog nooit zo laag gezien. Alle groepen keerden ook over Eindhoven terug. Er waren momenten dat er twee heengaande zwermen en één terugkerende tegelijk in het zicht waren; ver over de honderd grote vliegtuigen, allen laag vliegend, in de lucht. En allemaal keurig in het gelid. Het schouwspel, dat de Duitsers ons op 10.5.40 in de vroege morgen leverden, was er niets bij. Uit de richting en de tijd, die ze er voor noodig hadden om terug te keren, maakten we op, dat ze waarschijnlijk valschermtroepen voor de omgeving van Arnhem bevatten, hetgeen door latere berichten bevestigd werd.

De Amerikanen zijn druk in de weer om het verwoeste vliegveld weer in orde te maken. Het schijnt daar Amerikaans toe te gaan. In plaats van de middeleeuwse methodes, die de Duitsers in dergelijke gevallen toepassen, nl. met duizend dwangarbeiders met schopjes, rukken de Amerikanen met geweldige machines uit: een soort super-tank-sneeuwploeg, die over bergen en dalen rijdt, de bergen afgraaft en de dalen volstopt, en passant landmijnen en bommen opruimt, en enorme rollen en walsen, die er achteraan rijden en voor het verdere gladmaken zorgen. Langs de kanten stonden de vrijwilligers, die met schopjes hun diensten hadden willen aanbieden verbaasd toe te kijken. En alles wat er maar met de inrichting van een modern vliegveld te maken heeft, hebben ze meegenomen. En dan te bedenken hoe vijf jaar geleden het vliegveld nog een klein, knus grasveldje was, dat in de tijd, dat er toch geen vliegtuigen werden verwacht, door een kudde schaapjes op de juiste lengte werd gehouden! Ik denk dat het veld binnen zeer korte tijd geschikt zal zijn als startplaats voor een groot aantal jagers: dan zullen de Duitse machines wel maken, dat ze uit de buurt blijven!

21 september 1944 verschijnt Eindhovensch Dagblad weer.
Volledig te lezen bij www.Delpher.nl, helaas is 22 september nog niet digitaal aanwezig.

Donderdag 21 sept. Na een rustige en goed doorslapen nacht (waarin we het uur tijdwinst verdisconteerd hebben) ging Tine er al vroeg op uit om wat melk te bemachtigen, bij de boeren, waarin ze dan ook slaagde. Verder ging om zeven uur ‘s-morgens de Hollandse tankbrigade langs de bekende weg door Eindhoven. Onder daverende toejuichingen. Uit mijn bed kon ik horen, dat het gejuich het lawaai, dat de tanks maakten, overstemde. Het leek wel, of er telkens een goal werd gemaakt in de “good old times” van Han Hollander!

Vanmorgen voor het eerst weer een bakker met brood gezien, en het gerucht gaat zelfs, dat er binnenkort aan het slachthuis weer een beetje vlees zal zijn te krijgen! ‘s-Middags gingen weer enige groepen transportvliegtuigen over, waarschijnlijk met versterkingen voor de troepen bij Arnhem. Op de terugweg zaten er helaas een paar Duitse jagertjes tussen: door het laaghangende wolkendek konden ze blijkbaar ongezien naderbij komen en naar beneden duiken. Het gevolg was dat één der geallieerde toestellen geheel brandend over onze buurt kwam vliegen, om enkele ogenblikken later bij het park neer te storten. Een ander vliegtuig, dat blijkbaar ook geraakt was, kwam zeer laag vliegend op een motor over (we zagen de andere propeller stilstaan!) en heeft waarschijnlijk later een noodlanding moeten maken op de hei. Goed nieuws uit Nijmegen: Waalbrug onbeschadigd in Geallieerden handen, ze trekken verder in de richting Arnhem.

Vrijdag 22 sept. ‘s-Morgens van 6 – 7 uur hevig geschiet van tamelijk dicht bij. In de loop van de ochtend nog een paar maal. Het blijkt dat er nog verwoed gevochten wordt tussen Acht en de Bata-fabrieken (3 à 4 km ten Noorden van ons), waar de Duitsers zich nog verschanst hebben. Van de uitslag weten we natuurlijk weinig: was het een Duitse aanval, dan is hij afgeslagen; maar was het een geallieerde vernietigingspoging, dan weten we natuurlijk niet of hij geslaagd is. x)

----- x) Het blijkt later een der talloze, nog wel een paar weken voortdurende pogingen te zijn om de zich hardnekkig verdedigende Duitsers te verdrijven.

‘s-Morgens de eerste krant, het herrezen, in 1941 verboden, Eindhovensch Dagblad, waarvan de hergeboorte reeds

Maandag j.l. per oranje strooibiljet bekend was gemaakt. Er stond nog niet veel in, maar het deed je toch goed! We hebben onze oude, afgezette burgemeester ook weer terug! Vanmiddag laat ons het electra weer eens in de steek, en we hebben bijna geen water. Maar niemand klaagt over die ongemakken. Dan had je ons eens moeten horen onder dergelijke omstandigheden in de “Duitse tijd”. Nu schikt elk zich er welgemoed in, en de mensen overtreffen elkaar in vindingrijkheid om zich te behelpen. Toen we nog electra hadden, maakten we thee en warmden prakjes op met behulp van mijn oude, listig opgestelde elektrisch straalkacheltje, en nu gaat Tine experimenteren met een kinderfornuisje uit haar jeugd, dat je met hout moet stoken. Kennissen hebben van stenen en zand een oven in de tuin geconstrueerd, waarop ze met cokes hun eten koken (zolang als het mooi weer blijft).

Vanmiddag liep het gerucht, dat de vijand weer uit de Bata-fabrieken was verdreven, en zich nu in de bossen bij Best nog schuil hield. Het komt ons wat twijfelachtig voor: later op de middag trekt een grote colonne, met veel kanonnen, maar zonder zware tanks, langs ons huis in deze richting, en ‘s-nachts en de volgende morgen horen we nog te veel geschiet in dezelfde richting, om aan te nemen dat daar alles al in kannen en kruiken is. Later op de dag bleek het vliegveld voorlopig alweer bruikbaar te zijn: tientallen vliegtuigen cirkelden een paar keer zonder enige hulp van Nederlanders (hoewel ze overigens genoeg vrijwilligers hadden kunnen krijgen!). Alleen betrekkelijk kleine types, 1 en 2-motorig, kwamen er aan. Voor de zware machines zijn de startbanen natuurlijk nog niet klaar (daar zijn de moffen een jaar mee bezig geweest). x)

---- x) een paar maanden later zagen we voor het eerst een paar 4-motorige toestellen dalen, maar niet veel, de grote bombardementen op Duitsland blijven direct uit Engeland plaatsvinden.

Zaterdag 23 september. Wel water, maar geen electra. Jammer, want nu kunnen we niet bij buur, de laatste radioberichten horen. En daar moeten we het tegenwoordig van hebben. zo hoorden we bijvoorbeeld voor het eerst via Londen, dat Heeze (8 km buiten Eindhoven!) ook bevrijd was. Vandaag was het de eerste dag met regen. Een strop voor de Engelsen, want een eerste eis voor het welslagen van de “Arnhem-operatie” is goed vliegweer. ‘s- Middags klaart het weer op, en we krijgen weer een grootse vliegdemonstratie te zien. De ene na de andere groep van transport-zweefvliegtuigen, getrokken door motorvliegtuigen, gaat zo laag over, dat we de kabel, waarmee zij verbonden zijn, duidelijk kunnen zien. Dan weer een groep transportvliegtuigen zonder sleep, dan weer een groep viermotorige bommenwerpers. Veel jagertjes er om heen. En alle groepen keren na korten tijd weer via Eindhoven terug, natuurlijk zonder sleep. Een gedeelte ging weer richting Arnhem, sommige groepen hadden een meer Oostelijke koers. Met enige onderbrekingen heeft het vuren ten N. van Eindhoven de hele dag voortgeduurd. In het begin van de middag was het zo hevig, dat we aan een luchtbombardement dachten. Maar een passerende Tommy verzekerde ons, dat het zwaar geallieerde geschut was, en dat we niet bang hoefden te zijn.

Het hele Philips de Jongh park en omgeving zit vol met kamperende Tommies; het is een Schotse brigade. ‘s-Avonds om 9 uur trekt met vele lawaai nog een grote gemotoriseerde colonne voorbij, met allerlei spullen, maar geen zware tanks. Ze trekken via ons pleintje ook in de richting van het park. Het duurt lang, want elk ogenblik stokt de karavaan in het donker. Voor het eerst zien we er ook marcherende troepen bij. Het is een herrie van belang; ook horen we er tussendoor weer een “luchttrein” passeren met bommen voor Duitsland. Om 10 uur half elf wordt alles stil, en kunnen wij tussen de knallen door (richting Best) proberen te slapen.

Zondag 24 september. Gisteren hebben de talloze geallieerde jagertjes voor het eerst ook na zonsondergang gevlogen, met volle lichtjes op! Vanmorgen herkenden wij ons anders zo stille pleintje niet meer. De Tommies waren telefoonleidingen (of iets dergelijks) aan het aanleggen, en er was grote bedrijvigheid van komende en vertrekkende auto’s. Overigens werd het een saaie, regenachtige dag met niet veel sensaties, en zeer weinig vliegtuigen. Van de Tommies horen we het enige nieuws van de buitenwereld: het gaat niet goed bij Arnhem, de Duitse tegenstand is groot. ‘s-Avonds en ‘s-nachts klinkt het geschutvuur in het noorden weer veel dichter bij, ca 3 – 4 km. Achteraf blijkt, dat het niet betekende, dat de Duitsers naderbij zouden zijn gekomen, maar dat de Engelsen vèrdragend geschut hebben opgesteld.

Maandag 25 september. In de loop van de morgen vertrekt het Schotse regiment, dat onze buurt een paar dagen bevolkt heeft, weer, waarheen dat mogen ze niet vertellen. Toen de eerste tanks door de Wattstraat rolden, klonk uit Ireentjes bed de slaperige stem: “Is onze vuilnisbak ook al buiten gezet?” Inderdaad in de Duitse tijd hadden we een vuilnisauto, die een dergelijk lawaai maakte, en die we toen al soms met een tank vergeleken. Tegenwoordig zien we die auto niet meer, en er moet een grafje in de tuin gedolven worden, willen we van ons vuil verlost worden. Met dergelijke karweitjes heeft Tine het nogal druk, temeer waar onze gedienstige de hele week maar weggebleven is (nu is ze er weer). Emmy vroeg, toen ze de troepen zag vertrekken: “Komen nu de Duitsers weer?”. Met dat al verlangen wij er wel naar, weer wat verder van het front te zitten. Het vergt toch ongemerkt veel van je zenuwen en van je nachtrust. Ik merk het bij mezelf, dat ik veel gauwer moe word, zodat ik haast niet meer uit bed kom. Aan de overige verschijnselen van mijn ziekte merk ik gelukkig geen achteruitgang.

Dinsdag 26 september. Weinig schokkende gebeurtenissen. Van tijd tot tijd gaan nog troepen tanks en andere auto’s voorbij ons huis. Het schijnt dat nu alle verkeer in de richting Best langs ons huis wordt geleid; de weg langs het benzinestation wordt vrijgehouden voor het doorgaande verkeer naar Nijmegen. De Wattstraat vertoont al hele zwarte sporen van rupsbanden. Ze hebben de Engelsen geleerd, hier rechts te houden, en de grote colonnes houden zich daar ook wel aan, maar van tijd tot tijd zien we een eenzame auto of motor toch nog links houden, en het eenrichtingsverkeer rond ons pleintje wordt bij voorkeur in de verkeerde richting genomen. Overal in de buurt staan de auto’s verspreid opgesteld, meest een beetje gecamoufleerd onder bomen of tegen de huizen. Op het ogenblik zie ik van mijn slaapkamer uit: een middelzware tank, met een vuurmond toevallig op onze voorkamer gericht, verderop in het straatje 3 auto’s, bij het elektriciteitsgebouw 2 auto’s, bij de groentenman 2 zware kraanwagens, en een blokje verderop nog verscheidene auto’s. Dat is zo de normale bezetting, hoewel de afzonderlijke auto’s elke dag voor andere plaats maken.

Druppelsgewijs komt het nieuws van buiten ons ter oore. Van de Tommies krijgen we Engelse kranten en geïllustreerde tijdschriften, maar meestal oude nummers. Het meest treft je daarin de vrije toon waarop kritiek wordt uitgeoefend. Zo troffen we een lang geïllustreerd artikel aan over de mislukkingen, teleurstellingen en niet- aangegrepen kansen in Italië, en er werd aangetoond dat de hele strijd in Italië weinig zin had, zoals door de schrijver ook al vóór het begin van de veldtocht was uiteengezet. (Verwijzing naar een vroeger artikel). Denk je dat in de Duitse tijd eens in! Ook hebben we van de Tommies eens een officieel nieuwsblaadje gekregen, een gestencild velletje, dat zij dagelijks krijgen, met het oorlogsnieuws en .... de voetbaluitslagen “at home”!

Dinsdag 26 september Het nieuws van vandaag: bij Sittard de grens bereikt, hevige gevechten bij Arnhem, verbreding van de “corridor” tot Helmond en Deurne, nog steeds enkele vliegende bommen op Londen (ca. 1/20 van wat het geweest is), zeer veel Duitse krijgsgevangenen bij Best. Hier schijnen vrij sterke Duitse afdelingen uit midden- en West-Brabant en van Turnhout uit, opgedreven troepen, herhaaldelijk tevergeefs storm te lopen om zich een doortocht naar het Oosten te banen. Vandaar dat wij in het Noorden nog geregeld kanongebulder horen: de Engelsen hebben daar veel en verdragend geschut opgesteld, ongeveer 4 km van ons vandaan, en vuren vandaar uit op de misschien 10 km noordelijker zich bevindende Duitsers, over het kanaal en het dorpje Acht heen! Van de boerderijen in de omgeving van Best zal niet veel overblijven, die kiezen de Moffen als laatste verschansing uit, en dan kunnen de Engelsen niet anders doen dan ze met hun kanonnen er uit schieten. Met die “slag achter Best” staat natuurlijk ook in verband het vrij zware verkeer dat dagelijks via de Wattstraat en de Boschdijk naar het Noordwesten stroomt, hoewel hier nog geen doorgaande verbinding bestaat; naar schatting 200 à 300 auto’s per dag; lichte tanks, wagens met allerlei benodigdheden en veel kanonnen. We zijn aan het schieten in het Noorden al zo gewend, dat we er meestentijds doorheen slapen (‘s-nachts wordt meer geschoten dan overdag); bij erg harde salvo’s ontwaken we even, maar slapen spoedig weer in.

‘s-Avonds hebben we zoeklichten-demonstraties. Het zag er in het begin wel een beetje angstwekkend uit: van tijd tot tijd motorgeronk hoog in de lucht, toen kwamen de zoeklichten één voor één opduiken, kortom het zag er naar uit dat er wat gebeuren ging. Maar weldra ontdekten we uit het styleerde verloop, dat het maar als oefening bedoeld was: zeven machtige zoeklichten in een halve kring rond Eindhoven opgesteld, eerst allemaal zuiver verticaal schijnend, dan zich allemaal bewegend, tot ze in één punt elkaar ontmoetten, enz. De vliegtuigen die we hoorden waren klaarblijkelijk ook Engels.

Woensdag 27 sept. Het militaire verkeer langs ons huis is nog aanmerkelijk toegenomen. Later blijkt, dat dit hoofdzakelijk voor richting Nijmegen bestemd is. Er gaan op het ogenblik bijna evenveel vrachtauto’s heen als terug: de heengaande gaan bij ons langs, de teruggaande door de Marconilaan.

Ir. Otten is weer terug. [ Pieter Franciscus Sylvester (Frans) Otten (1895-1969) was president-directeur van Philips van 1939 tot 1961.]

Bij Arnhem ziet de toestand er voor de Geallieerden lelijk uit. De rijnbrug is opgeblazen. De Duitsers voeren versterkingen aan. ‘s-Avonds is het geschutvuur in richting Best heviger dan ooit. Het schijnt ontzettend moeilijk te zijn om de Duitsers daar te verdrijven. ‘s-Nachts een paar Tommies te slapen gehad. De kinderen, vooral Ireentje (die al pittig How do you Do en Good Night kan zeggen) waren er verrukt van, en ‘s- morgens voordat ze weggingen, was het een gestoei en een herrie van belang.

Donderdag 28 Sept. Marie’s brief van 16 Sept. ontvangen. Als je hem Zaterdagavond gepost had, dan lag hij nu nog in bezet gebied. Wij vonden hem in het portaal liggen. Wie was het, die je hem meegegeven had? Die persoon is waarschijnlijk op een avontuurlijke wijze nog in Eindhoven gekomen. Nog steeds zwaar militair verkeer langs ons huis, urenlang in een tempo van ca. 400 auto’s per uur, niet gerekend de talloze motorrijders. Op de Boschdijk is alles keurig geregeld. Verkeersagenten van de Military Police, overal op de bomen borden: dit en dat regiment (met hun tekens aangegeven) de rode pijlen volgen, dat regiment linksaf, enz. Hoera, we hebben weer een beetje gas! Tine in de wolken! Watervoorziening varieert van een druppelend aftapkraantje tot normaal; electra: alleen de knijp dynamo. Vandaag gehoord dat de parachutisten in Arnhem “terug genomen” zijn: van de 6500 konden er nog 2000 uitgehaald worden. Een grote tegenslag voor de geallieerden. Hoe groot die tegenslag was, is ons het volgende halve jaar eerst duidelijk geworden.

Vrijdag 29 sept. Onze handige buurman zet de twee ramen van de schuur in de eetkamer en spijkert de schuur met hout dicht. Een pracht oplossing: vrijwel tochtvrij, en een glasoppervlakte van ca. 80% van wat we vroeger hadden.

Er is een begin gemaakt met de teruggave van radiotoestellen, althans van het restje dat de Duitsers in hun haast vergeten hebben mee te gappen. Van tijd tot tijd wordt een lijst met nummers bekend gemaakt, die dan afgehaald kunnen worden. Onze buurt is nog niet aan de beurt, maar er is ook geen haast bij, we hebben toch nog geen electra! Het zal mij benieuwen, of ons toestel ook nog bij het restje zit; er is wel kans op, want ze hebben er natuurlijk de grootste en mooiste uitgepikt, en ons toestel is het kleinste model van Philips.

Zaterdag 30 sept. De Duitsers zijn definitief uit Best gejaagd. Nu horen wij het geschut nog maar heel ver verwijderd. We krijgen drie eieren de man, in de eerstvolgende twee weken, en het vlees rantsoen is verhoogd! Vergelijk dat eens met de komst der Moffen, toen alle rantsoenen omlaag gingen! Maar de Engelsen gebruiken ook geen korrel Hollands voedsel (behalve wat ze soms door dankbare bevrijden wordt toegestopt). Hun voedsel, grotendeels in blik, hebben ze allemaal bij zich: het meeste komt uit Amerika!

Zondag 1 oktober Weer grote reeksen militaire transporten via ons pleintje. Ook door de lucht is veel verkeer; het ene troepje van 24 na het andere, allemaal grote bommenwerpers op weg naar Duitsland.

‘s-Middags aangename verrassing: er is weer electrische spanning! Emmy heeft het ontdekt: het licht in de keuken en de W.C. brandde. We moeten met het beetje, dat nu geproduceerd kan worden, nog erg zuinig zijn, maar in ieder geval is een lampje van 25 W toch heel wat anders dan een kaarsje of een knijp dynamo.

‘s-Avonds grote schrik: Duitse lichtkogels aan de N.O. hemel; toen ze gedoofd waren, verscheen aan de zuidelijke horizon een lichtschijn, volgens de Tommies (we hebben nu altijd militaire deskundigen bij de hand) een Engels toestel “in distress” (in nood), dat een lichtkogel uit wierp om een noodlandingsterrein te zoeken. De Duitse lichtkogels werden gelukkig niet door bombardementen gevolgd, waarschijnlijk was het een verkenning in verband met een flankaanval, want ‘s-nachts werd er nogal hevig geschoten. Vandaag hebben we pas gehoord, dat in niet-bevrijd Nederland sinds 14 dagen een spoorwegstaking heerst. x)

---- x) Hadden we geweten, hoe ver ze nog van het tijdstip van de bevrijding verwijderd waren, dan hadden ze zich nog wel eens bedacht, voor ze in staking gingen!

Maandag 2 oktober Alarmerende berichten over de voedselvoorziening in de grote steden. Hopelijk zijn ze wat overdreven. xx)

xx) Ze waren overdreven. Een half jaar later helaas niet meer.

Verder geen nieuws. Eindhoven komt weer betrekkelijk tot rust.

Dinsdag 3 oktober Tine gaat voor het eerst weer eens bij een paar bevriende boeren in Son op bezoek. Zaken zijn er niet te doen, de boer had nu Engelse thee, en de appels hadden ze ook al aan de Tommies gegeven (of geruild?). Die mensen hebben nog eens wat meegemaakt: Ze zaten in het gebied, waar de Amerikaanse parachutisten gedaald zijn. Ze hebben vele uren lang met twintig man in de kelder gezeten, terwijl de moffen zich in het huis boven hun hoofden verschanst hadden en de Yankees ze er uit trachten te schieten! Gelukkig hadden ze geen zwaar geschut tot hun beschikking, zodat het huis niet instortte, en toevallig ontstond er geen brand (in verschillende andere boerderijen wel). Toen de Geallieerden de overwinning behaald hadden, konden ze allemaal ongedeerd tevoorschijn kruipen, en de kogelgaten en dode moffen tellen. Een troost voor de door gestaande angsten was het idee, dat ze één van de eerste bevrijden waren hier in de streek.

Woensdag 4 oktober Vandaag een wandelingetje gemaakt tussen de velden aan gene zijde van de Boschdijk. Ik voel me de laatste tijd nogal fit, en neem zo zoetjes aan weer een beetje beweging. Het is daar in de weilanden een waar tentendorp. Een groot aantal Rode Kruis wagens staan daar gezellig geparkeerd, en de bijbehorende soldaten voeren daar een gezellig kampleventje. Alles vind je er, een bakkerij, een schoenmakerij, een kantine, een kapot Duitsch kanon x), enz.

---- x) Dat stond er een half jaar later nog, alleen nog aanmerkelijk verder verwoest door de lieve jeugd.

Een geweldig doek met een even geweldig rood kruis ligt er op de grond gespreid tegen mogelijke luchtaanvallen. Typisch voorbeeld van de naïeve, weinig kwaad denkende geest van de meeste Engelsen: ware het niet, dat de Duitsers zich, wegens de overweldigende geallieerden meerderheid in de lucht, hier niet meer laat zien, dan zou ik me ernstig ongerust maken over dat geweldige kruis. Want de Moffen denken natuurlijk dat de Engelsen, evenals zij zelf, dit teken gebruiken om hun munitie voorraden en kostbare generaals te dekken!

Een paar straatjes verder liggen op een stukje weiland zes eenvoudige graven van Engelsen, met een kruisje er op, en bedekt met bloemen, grotendeels van Hollanders afkomstig. Waarschijnlijk gestorven, na door het Rode Kruis nog hierheen vervoerd te zijn.

Een eindje verder één eenzaam graf op dezelfde wijze met een kruisje, maar zonder bloemen. Daar ligt een Duitser ... Het verhaal gaat, dat hij misschien nog in leven was gebleven, wanneer er een bloedtransfusie was toegepast. Engelse vrijwilligers om hun bloed te leveren waren aanwezig, maar de mof was liever het hoekje om gaan, dan Engels bloed in zijn aderen opnemen. Waarin ze hem dan ook niet verhinderd hebben. ... Ik weet niet of het verhaal waar is, maar in ieder geval werpt het een juist licht op de menselijkheid van de Engelsen, en de fanatieke waanzin, die de Duitsers door het Hitler regime met zijn Blut und Boden theorie is bijgebracht!

Donderdag 5 oktober Ze zijn zowaar bezig het luchtalarm-systeem weer in orde te maken! Dat hadden de moffen bij hun weggaan ook nog even vernield. Een typisch staaltje van pesterij van de burgerbevolking, zonder militair doel. We schrokken wel even, toen, net op ons dagelijksch “blokje om”, onaangekondigd een proefalarm werd gemaakt, maar we hadden het gauw in de gaten. x)

---- x) Het herstelde systeem is nooit meer in gebruik geweest.

Vrijdag 6 oktober Dagelijks zien we grote zwermen bomb.vliegtuigen overvliegen. Vliegen ze laag, dan zijn ze meestal bestemd om vlak achter de Siegfried linie te bombarderen. De hoogvliegers, die van die mooie strepen achterlaten, (ik telde er vanmorgen 180), gaan verder Duitschland in.

Emmy vertoont met trots haar eerste losse tand! De scholen zijn nog steeds gesloten.

Verlaging van het boter rantsoen, maar niemand moppert. De Bata-fabrieken bij Best, waarvan volgens de geruchten geen steen meer op de andere zou staan, zijn volgens de mededeling van de directie “bijna onbeschadigd uit de strijd gekomen.”

Zaterdag 7 oktober Bij een wandelingetje ontdekt dat wat wij langs zien denderen, elke dag, nog maar een klein gedeelte is van wat er totaal Eindhoven verlaat in de richting Nijmegen. Ook zware tanks gaan van tijd tot tijd weer voorbij, en steeds maar kanonnen. Gisterenavond 20 zware tanks in richting den Bosch. O wat gaat het anders over het algemeen langzaam in ons land! Het zal wel niet anders kunnen. We hebben nog nooit zoveel soldaten in onze stad gehad. Op elk stukje weiland staan auto’s en tenten.

Tine was bij V&D, het krioelde er van Tommies, die ansichten en prulletjes kochten; bij de bloembollenhandelaar: kon het haast niet af, van al de “bulbs” die naar Engeland en Amerika moesten gestuurd; in de krant: winkeljuffrouw gevraagd, vlot Engels sprekende, enz. enz.

Ik heb ontdekt dat ik in dienst ben bij Philips-Willemstad (Curaçao), bijkantoor Eindhoven! Het eerste nummer van de Vrije Philips Koerier ontvangen (na het vorige bombardement, 2 jaar geleden, verscheen ook een Philips koerier, maar zonder Vrij er voor). De Tommies spelen geregeld voetbalwedstrijden tegen de plaatselijke clubs, alles ten bate van de slachtoffers van het bombardement.

Zondag 8 oktober Behalve het “gewone” militaire verkeer kwamen er vandaag over ons pleintje rollen: 52 stuks van de allerzwaarste tanks, afmetingen zowat tweemaal jullie huiskamer, op twintig wielen binnen de metalen rupsband rustend. Op de bochten zijn de straatstenen zowat vergruizeld. Ze gingen richting den Bosch. Het geschutvuur is nu zo verwijderd, dat we alleen ‘s-nachts nog wel eens wat horen in de verte.

De courant Het nieuws van den dag 10-10-1944 verscheen in bezet Nederland
Door de frontlijn gevlucht :" het oorlogs nepnieuws" over de bevrijding van Nederland.
Na de Tweede Wereldoorlog mocht de krant, net als De Telegraaf, enige jaren niet verschijnen wegens collaboratie met de Duitse bezetters.
www.delpher.nl/oorlogskranten‎

Maandag 9 oktober – Vrijdag 20 oktober Weinig nieuws. In de krant staan krasse staaltjes, door radio Hilversum verhaald (door een zg. “vluchteling” uit Eindhoven), over hier plaats gehad hebbende plundering door de Engelsen, recruteering van Nederlanders door Engelsen, hongersnood, gedrukte stemming na aanvankelijke feestvreugde, enz. Alleen het laatste bevat enige waarheid, maar dat is alleen een gevolg van het Duitse bombardement, en van de binnenkomende geruchten van de toenemende Duitse en NSB-terreur in nog bezet Nederland. Een boekhandelaar is tevoorschijn gekomen met een voorraad eertijds verboden boeken, die “opgedoken” zijn uit een 4 jaar dichtgemetselde kelder.

In Eindhoven is de synagoge weer opengesteld.

De militaire bevolking varieert hier nogal, telkens komen en gaan andere troepen. Het grote tentenkamp bij de Boschdijk was op een goede dag eensklaps weer verdwenen. Van tijd tot tijd trekken nog groepjes van ca. 20 stuks Churchill-tanks over het pleintje; overigens het gewone aanvoer verkeer, de laatste tijd ook zeer veel auto’s met manschappen. Nog steeds druk luchtverkeer, bommenwerpers voor Duitschland, gaande en komende jagers in groot getal. Wat ben ik blij, dat ik niet, volgens de uitnodiging, in Nieuwer-amstel zit! [ Nieuwer-Amstel is een voormalige gemeente die grensde aan de zuidkant van Amsterdam. Nu onderdeel van Amstelveen]

Voedsel positie is hier ook wel niet rooskleurig, maar het gaat toch. Van enige voedingsmiddelen krijgen we iets meer dan vroeger, maar andere artikelen (boter, groenten) zijn zeer schaars. Men verwacht verbetering, als eerstdaags de haven van Antwerpen gebruikt kan worden.

Van tijd tot tijd krijgen of kopen we nog wel eens een lekker beetje van de Tommies. We hebben eens een paar sneetjes van hun wittebrood geproefd, en een blikje met Argentijnse corned beef gekocht. Allemaal ongekende heerlijkheden! Met hun chocolade zijn ze niet scheutig, want daar zitten de vitaminen in die ze uit hun blikjes in onvoldoende mate krijgen.

‘s-Avonds laat horen we nog wel eens onverklaarbare schoten, knallen enz., en wanneer ze even over de grens gaan bombarderen, daveren de luchteskaders hier angstwekkend laag over. Hoewel er niet veel gevaar dreigt, is dat alles toch wel angstig. Misschien, omdat de schrik van het laatste bombardement er nog in zit, misschien ook, doordat we nu, veel minder dan vroeger, weten wat er boven ons hoofd hangt. Vroeger wisten we altijd: òf doortrekkende vliegtuigen naar Duitschland, òf op het vliegveld gemunt; thans verkeren we veel meer in het onzekere. Maar we hebben toch tot nu toe geen een keer luchtalarm gehad. geallieerde vliegtuigen verliezen schommelen nu tussen 1% en 15 (?) % (note: laatste percentage is onleesbaar).

Zaterdag 21 oktober Vandaag hebben we de droevige zekerheid gekregen, dat onze radio verloren is. Nog heel wat mensen hebben hem terug gekregen, maar onze hebben de moffen blijkbaar meegenomen. Wij zouden graag door ruilhandel een nieuwe op de kop willen tikken, en er worden ook wel radio’s aangeboden, maar ... ze vragen er motorfietsen, piano’s en salon ameublementen voor! [advertentie 20-10-1944 ED]

Maandag 23 oktober

Vanaf heden is de watervoorziening weer normaal. Wat een weelde! Gas en elektra nog uiterst zuinig: oven, geiser, stofzuiger kunnen we nog niet gebruiken.

Vandaag een nieuwe sensatie: voor het eerst komt er weer eens een vuilnisman ... Juist waren er van de week op verschillende plaatsen massagraven gemaakt, waar de liefhebbers hun vuilnisemmers heen konden sjouwen!

Vandaag is er een offensief in richting den Bosch ingezet, en in Z.Vlaanderen schieten ze op. Overigens is de vooruitgang tergend langzaam.

Zaterdag 28 oktober – Vrijdag 3 Nov. Dit is weer een beetje angstige week geweest, in verband met de grote Duitse tegenaanval uit richting Venlo en Roermond, die recht op Eindhoven was gericht. Enige dagen geleden hadden we al van een Duitse tegenaanval tussen Venlo en Roermond gehoord, maar de geallieerden zouden de toestand “hecht in handen” hebben. Zaterdagavond beleefden we de verrassing, dat ca. 40 zware tanks uit het pas bevrijde den Bosch weer door Eindhoven terugkeerden, blijkbaar op weg naar een nieuwe, dringende taak. Zondagmorgen kwamen er nog meer uit het Noorden, en toen hoorden we ook wat er aan de hand was: de Duitsers waren dwars door de Zuidelijke Peel doorgebroken en hadden reeds Meijel en Liessel bereikt. De volgende dag hadden ze beide plaatsen in handen, en naderden Asten. Dat ligt ongeveer 20 km van hier, lang geleden ben ik er wel eens te voet heen gewandeld! Hoewel de Geallieerden nog steeds groot belang hadden om Eindhoven en omstreken als verkeerskruispunt vast in handen te houden, kwam in deze dagen toch bij menigeen de angstige gedachte opgedoken: stel je voor dat we nog eens bezet werden, en dan nog eens bevrijd zouden moeten worden!

Dinsdag scheen de strijd zowat in evenwicht te zijn. De Duitsers vorderen nog wat op de weg Meijel-Asten, en vormden een bruggenhoofd over het kanaal bij Nederweert, maar de Engelsen zaten weer in Liessel. De strijd schijnt daar zeer hevig te zijn geweest: we hoorden trouwens weer geregeld het hevige geschutvuur in de verte. In het begin zat het de Geallieerden ook in alle opzichten tegen: het had veel geregend, en daardoor was het terrein in een onbegaanbaar moeras herschapen. Daarin wisten de Duitsers door jarenlange ervaring, waar de harde paden waren, de Engelsen niet. Tot overmaat van ramp was het weer meestentijds van dien aard, dat de Engelsen hun overmachtige luchtmacht niet konden gebruiken. Zodra het eventjes helder werd, zwermden ze bij tientallen van het vliegveld naar het Oosten. Donderdag was het zo ver, dat de berichten luidden: Bij de Peel zijn de rollen omgekeerd, overal de Geallieerden in de aanval. Bruggenhoofd bij Nederweert opgeruimd. Vrijdag naderden de Engelsen Meijel weer. Het grote gevaar is geweken.

Overigens gaat het deze week vlot: een groot deel van Brabant en Zeeland is veroverd, en dagelijks komen de bevrijdingsberichten binnen: Vrijdag 27: den Bosch, Hoedekenskerke. Zaterdag: Tilburg. Zondag: Breda, Bergen op Zoom. Maandag: Zeeuwsch Vlaanderen, Oosterhout, Goes. Dinsdag: Oudenbosch, Kapelle. Woensdag: Raamsdonk, Waspik, Waalwijk, Oud Gastel. Donderdag: Knocke [Knokke], Zoutelande. Vrijdag: België (het laatste restantje), Vlissingen.

Vrijdag 3 november. Tine gaat voor het eerst weer op “expeditie” uit: ca 40 km heeft ze gefietst om appels op de kop te tikken! Overal nog de sporen van gevechten: uitgebrande auto’s, onontplofte projectielen, stukgeschoten huizen en bomen langs de wegen. Haastig gegraven graven. Verwoestingen in de dorpen, vooral Best. In de meeste dorpen zijn de kerken kapot: de Moffen hebben de gewoonte om op alle kerktorens observatieposten in te richten, en van daaruit het gevecht te leiden. Voor de Engelsen schiet er dan niets anders over, als om ze er uit te schieten. Ook de Domkerk [= Sint-Petrusbasiliek] in Oirschot (een van de grootste en mooiste kerken van Brabant) is zeer zwaar gehavend. [zie bovenstaande foto]

Met ingang van maandag zal weer een geregelde treinverbinding Eindhoven- Helmond onderhouden worden, 3x daags. Waarschijnlijk een unicum in Nederland!

Zaterdag 4 nov. – Woensdag 15 Nov. De bevrijding van Brabant wordt voortgezet.

Zaterdag 4 nov.: Steenbergen, Terheijden, Z-kust van Walcheren.

Zondag: Zevenbergen.

Maandag: Dinteloord, Klundert, Heusden, Geertruidenberg, Arnemuiden, Nieuwland.

Dinsdag: Willemstad, Middelburg, Veere.

Woensdag: Walcheren, N.- en Z.-Beveland, St.Philipsland, Tholen en N.Brabant (op de Peel na) geheel bevrijd!

Wat zouden nu de plannen zijn?

Donderdag reden een paar honderd zware tanks van het Noorden (uit richting den Bosch of Tilburg) Eindhoven binnen, en gingen er waarschijnlijk in de richting O. of ZO weer uit. Vermoedelijk willen ze dus de Peel zuiveren, voordat ze de grote rivieren trachten over te trekken. x)

---- x) Toen leefden we dus nog steeds in de overtuiging dat de Engelse zo gauw mogelijk over de rivieren zouden trekken!

Dinsdag 14 nov. blijkt dat vermoeden juist te zijn : ‘s-middags en ‘s-avonds hoorden wij een bijna onafgebroken kanonvuur (het bleken 400 geallieerde kanonnen te zijn, die elk 5 granaten per minuut afvuren). Na afloop van dit spervuur slaagden de Geallieerden er in, bij Nederweert over het kanaal te komen, en Meijel te heroveren.

In Heusden hebben de moffen voordat ze vertrokken nog een ongehoorde schanddaad verricht: ze hebben het raadhuis in de lucht laten vliegen, terwijl ze wisten dat honderden burgers zich in de kelders verscholen hadden. Ongeveer 170 personen (meest vrouwen en kinderen) zijn onder de puinhoopen omgekomen.

16 Nov.-15 dec. We zijn nu al ongeveer twee maanden bevrijd. De eerste vreugde roes begint te verdwijnen, en daardoor worden we ook gevoeliger voor de toestanden, die nog niet zijn zoals we het wensen: we beginnen langzamerhand in verschillende opzichten ontevreden en ongeduldig te worden. We vragen ons af, of de rest van ons land niet wat spoediger bevrijd kan worden; waarom de vorderingen nabij de Duitse grens zo tergend langzaam zijn; waarom er geen effectieve omsingelingen van belangrijke Duitse krachten plaats hebben (ze zijn altijd haast omsingeld, maar het gros ontsnapt telkens weer); waarom Antwerpen zo lang op zich laat wachten; waarom de door de Geallieerden verstrekte nieuwsberichten zo onnauwkeurig zijn (soms lees je over de inname van een plaats, waar ze volgens vroegere berichten al weken lang voorbij waren); waarom de voedsel positie nu langzamerhand slechter wordt in plaats van beter; waarom de herhaaldelijk beloofde steun in deze uit Engeland uitblijft; waarom overal in het bevrijde gebied weer groep- en partij-belangetjes op de voorgrond beginnen te treden, enz. enz.

Ondanks de zorgen hebben we met grote opgewektheid op 20 nov. de kinderverjaardagen gevierd. Ze hebben allebei een grote pop gekregen [ poppen nog steeds familiebezit, foto uit 2018], waar ze nu onafscheidelijk mee zijn. We hebben ze natuurlijk door ruilhandel verkregen : de ene hebben we een oude aktetas voor moeten afstaan, de andere hebben we voor theedoeken geruild. Verder hebben we een partij gehad met 18 kinderen, poppenkast, koekhappen enz. Wel moest Tine in de poppenkast soms hard praten, om boven de onafgebroken stoet Amerikaanse bommenwerpers uit te komen, maar daar zijn we al zo aan gewend, dat we het haast niet meer horen. Na de massale “honger demonstratie” op een der pleinen van Eindhoven (21 nov.) verbetert de voedselvoorziening langzamerhand. Als die verbetering aanhoudt, dan zijn we er nog goed doorheen gerold met onze bescheiden voorraadjes. xx)

----xx) de verbetering is inderdaad aangehouden.

[Extra toevoeging] Een hongerdemonstratie te Eindhoven in november 1944.

Terwijl in het westen nog honderden mensen zouden bezwijken aan honger en kou, was de voedsel- en brandstofsituatie in het bevrijde zuiden ook niet rooskleurig. De militaire transporten in die dagen kregen voorrang en waren hoofdzakelijk bestemd voor aanvoer van munitie en goederen voor het frontleger, de voedseltransporten kwamen hierdoor onder druk te staan en dat gingen de Eindhovense bewoners merken. Aan zowel voedsel als brandstof was een groot gebrek, de voedselbonnen gaven geen garantie, met gevolg dat de burgers op zoek gingen naar voedsel bij boeren in de omtrek, brandstof haalden de mensen ondanks de verboden uit de bossen in de omgeving.

Veel Britse militairen vonden gastvrije gezinnen in Eindhoven die hen 's avonds huiselijke gezelligheid boden in de donkere natte en koude dagen van het najaar en winter van 1944. Die gastvrijheid werd meestal beloond door ruimhartig te delen van hun rantsoenen, zoals koffie en thee, blikjes cornedbeef en sardines, blikjes geconcentreerde soep, blikjes melk- en eierpoeder, blikjes biscuit en snoep, soms zelfs een paar spierwitte sneden brood. Je mocht dan wel van geluk spreken als er geallieerde troepen in de buurt lagen of militairen ingekwartierd kreeg. Wat betreft de gas- en elektriciteitsvoorziening was het eveneens behelpen.

Naarmate de winter dichterbij kwam werd de toestand steeds nijpender en begon de burgerbevolking van het bevrijde Eindhoven te klagen bij de autoriteiten.

De bom barstte op dinsdag 21 november 1944, die middag liepen de fabrieken leeg en marcheerden de duizenden arbeiders, technici en kantoorbedienden richting Frederik van Eedenplein voor een heuse hongerdemonstratie om te betogen voor een betere voedselvoorziening. Het resultaat was dat vanuit Brussel meteen een colonne vrachtwagens met extra rantsoenen naar Eindhoven gedirigeerd werd.

De roemruchte Philiprak vond opnieuw zijn weg naar het Philipspersoneel en wel éénmaal per dag driekwart liter.

Met nog even een moeilijke periode gedurende het Ardennenoffensief rond de jaarwisseling duurde deze situatie voort tot einde februari 1945, toen alle militairen werden ingezet bij het grote en laatste offensief van de geallieerden over de Rijn in maart 1945 richting Berlijn.
Bron tekst www.eindhoveninbeeld.com

In de stad was het bepaald niet gezellig: de avondklok was van negen uur naar half elf verzet, maar de openbare gelegenheden zoals café’s waren om tien uur dicht. De woeker was een bron van ergernis en..…zelfverrijking. Op de zwarte markt werden sigaretten verkocht van 50 cent per stuk. Konijnen werden uit de hokken van de buren gestolen, sokken van de waslijn gegapt.

Op 21 november werd geprotesteerd tegen het nijpende gebrek aan levensmiddelen en de vertragingen in het uitbetalen van de lonen. Het Sinterklaasrijm in de Philipskoerier was geheel in de stijl van die dagen:

“De huisvrouw is het die ons redt

Die “bonnen doet” en snakt naar vet

In de rij wacht zij op haar beurt

Kijkt bestraffend naar wie zeurt”.
Bron: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven.

Op 5 dec. we op bescheiden schaal Sinterklaas gevierd. Het is waarschijnlijk de laatste keer, dat Emmy er nog volop in gelooft. Hoewel er natuurlijk niets meer te kopen is, hebben we ze toch wel gelukkig kunnen maken, met kleertjes voor de pop, een oud poppenbedje, wat snoepgoed enz. En toen een speelgoed-kruiwagentje, voor Ireentje, (dat het hele jaar al op zolder klaar gestaan had, en dat Ireentje al tweemaal had gezien!) door Sinterklaas “bezorgd” was, riep onze dochter vol vreugde: “dat komt mooi uit Emmy, dan kan jij die kruiwagen krijgen die nog op zolder staat!”

9 dec. Hoera, we hebben weer een radio! Philips had een beperkt aantal te koop voor het personeel; eigenlijk moest je er minstens 25 jaar voor bij de zaak geweest zijn om in aanmerking te komen, maar wij zijn er in geslaagd om ons als “bijzonder geval” te laten beschouwen en zodoende hebben we er toch ook eentje gekregen. Het is wel een klein pruts dingetje, maar wat ons het meest interesseert kunnen wij er toch op horen.
[ foto Bakeliet Philips radio type 204U uit 1941, welke model familie Bouma kon kopen is niet bekend ]

Op 16 december 1944 - bijna 3 maanden na de bevrijding werd Eindhoven getroffen door een Duitse vliegende bom. Klik op bovenstaande video.

Aan het eind van 1944 werd de bevolking opgeschrikt door een nieuw Duits wapen. De vliegende bom, ofwel de V1 (Vergeltungswaffen, vergeldingswapen) deed zijn intrede.
Beelden uit documentaire: 'Alleen de herinnering is gebleven' (1994).

15 dec.- 1 januari

Zaterdag 16 dec.: Eerste vliegende bom (V 1) op Eindhoven, ca 1 1⁄2 km van ons vandaan. x),

---- x) Het blijkt gelukkig ook de laatste geweest te zijn.

Een geweldige slag. Ca. 15 huizen volkomen verwoest, tien andere zwaar beschadigd (voorlopig onbewoonbaar). Tien doden en een groot aantal gewonden. Met zegt, dat het projectiel aangeschoten was. [ Er waren zestien doden en ruim zestig gewonden, waaronder een aantal zeer zwaar gewonden.]

17-24 dec.: Langzamerhand wordt het onrustiger in de lucht. Veel ontploffingen op grote afstanden, en vooral ‘s-nachts, onbekende geluiden en knallen. Tot nog toe hebben we niet van ongelukken hier in de buurt gehoord, maar het werkt toch wel op je zenuwen.

Het staat natuurlijk in verband met het offensief, dat de Duitsers in België ingezet hebben, en waardoor de Geallieerden aanvankelijk volkomen verrast schijnen te zijn geweest. Aanvankelijk hebben wij ons ook tamelijk ongerust erover gemaakt, maar omstreeks Kerstmis kregen we langzamerhand de indruk, dat de aanval tot staan gebracht was. Het is altijd nog een 100 km van Eindhoven: het geschut was dan ook niet te horen. Wel horen we soms ‘s-nachts de artillerie bij Venlo, waar de Duitsers door kleine acties de Engelsen zoveel mogelijk trachten te binden.

Zondag 24 dec. zet de vorst in, liefst 6° C al de eerste nacht! Erg voor de mensen, die weinig of geen brandstof meer hebben. Aan de krant zie je, hoe thans het brandstoftekort nijpender is geworden dan het voedseltekort: je ziet nu al salon ameublementen en radio’s aangeboden, in ruil voor een partij brandhout! Er wordt geweldig gesleept met boomstammen, en op een morgen waren opeens twee van de vier spichtige boompjes uit het perkje op ons pleintje verdwenen. Maar voor de Geallieerden is het heldere vriesweer – al zullen zij het ook koud hebben – toch een meevaller, daar ze nu hun volle luchtmacht in kunnen zetten. Zevenduizend aanvalsvluchten op één dag achter de Duitse linies in België, dat is toch de moeite waard! xx)

xx) Later verklaarde de inmiddels gevangen genomen Duits veldmaarschalk K.R.G. von Rundstedt dat dit de hoofdoorzaak van het mislukken van het offensief was!

Kerstmis: We hebben nog een klein boompje opgesierd, maar de weinige kaarsjes die we nog hebben, hebben we niet aan durven steken. Die bewaren we voor eventuele elektriciteit storingen, die nogal eens voorkomen.

De laatste dagen (waarschijnlijk ‘s-nachts) gooien de Duitsers kleine groepjes parachutisten uit, in de omringende dorpen. Vermoedelijk om verwarring te stichten, en de aanvoer van reserves naar het front te vertragen. Alle Tommies, die op het ogenblik in Eindhoven ingekwartierd zijn moeten dan ook steeds met het geweer gewapend zijn. Wij zouden ook weer een paar slapers krijgen (een grote troep zou hier in Eindhoven een paar weken rust krijgen), maar er is niets komen opdagen: waarschijnlijk allemaal als reserve naar België, in plaats van uitrusten.

Eindhovensch dagblad 30-12-1944
Oproep voor onderdak evacué’s en geen vuurwerk op oudejaarsavond 1944-1945

1 jan. ’45. De moffen bombarderen het vliegveld overdag met 15 à 20 toestellen. Geen slachtoffers of schade aan de burgerbevolking. Brand op het vliegveld, maar ‘s- middags gebruikten ze het alweer druk. Later horen we dat dien dag tal van vliegtuigen zijn aangevallen door de moffen, en dat op een totaal van ca. 300 vliegtuigen ongeveer 40% verloren is gegaan. Ze hebben het later dan ook nooit meer geprobeerd. Op diezelfde dag hebben de Geallieerden ca. 5000 aanvalsvluchten gemaakt, met een verlies van nog geen 1%!

4 jan. Eindelijk gaat Emmy naar school; voorlopig 2 morgens in de week, met een clubje van 12 leerlingen, bij een van de leerlingen aan huis. De meeste scholen zijn nog òf door Tommies òf door de massa’s evacué’s ingenomen. Bovendien is het kolen tekort nijpend.

Eind Januari 1945 , begin Febr.

Grote, steeds toenemende transporten door Eindhoven naar het Noorden: talloze auto’s met infanterie, later steeds meer tanks, en allerlei ander oorlogsmateriaal. talloze straten staan vol auto’s en ander materiaal. Bijna iedereen heeft een paar Tommies ingekwartierd. Op de Boschdijk staan kanonnen van onwaarschijnlijk grote afmetingen klaar (de lopen langer dan een huis), tal van auto’s, tanks, en enorme machines waarvan we het doel niet weten. Wanneer zal dit alles optrekken? “Men” zegt : half Februari zal de grote slag aanvangen. Hopelijk zullen ze dan even geweldig toeslaan als de Russen: dan is ons land in een paar dagen vrij!

Over het eten hebben we tegenwoordig geen klagen; gas en elektra is nog erg behelpen, maar het gaat; het brandstoftekort is voor de meeste mensen wel nijpend geweest, maar nu dooit het gelukkig hard.

Februari. Dit is de maand waarin zich het offensief in het Westen ontwikkelt; onder hevige tegenstand zet het langzaam in.

In het begin [februari] wordt stap voor stap de Siegfried linie bedwongen, bij Monschau (3/2), ten Oosten van Luxemburg (6/2), in de N. Elzas (9/2), het Reichswald ten Oosten van Nijmegen (8-13/2), Kleef (12/2), Prüm (13/2), Gogh (19/2), Jülich (23/2), Düren (26/2), Calcar (28/2), de Rijn bereikt (28/2).

De Russen dringen onweerstaanbaar van het Oosten op: ze bereiken op verschillende punten de Oder (1/2), passeren de Oder in Silezie (6/2), bereiken Frankfurt, Küstrin, Elbing (7/2), veroveren Elbing, Pr. Eylau (10/2), Liegnitz (11/2), Boedapest (13/2), Schneidemühl (14/2), Konitz, Grünberg, Sorau, Sommerfeld (15/2), sluiten Breslau in (16/2), bezetten Posen, Arnswalde (22/2), enz.

Dit alles is door ons met grote belangstelling op de kaart gevolgd, maar steeds met de bijgedachte: laten ze ons land steeds links liggen?

Maart. De maand dat er geweldig schot komt in de offensieven: In het Westen: München-Gladbach (1/3), Roermond, Venlo, Krefeld, Neuss, Trier (2/3), Euskirchen (5/3), Keulen (6/3), Remagen (eerste overschrijding van de Rijn), Godesberg, Xanten (8/3), Bonn, Brohl, Andernach, Mayen (9/3), Koblentz, Boppard, Kreuznach, (17/3), St. Wendel, Merzig (19/3), Mainz, Worms, Zweibrücken, Saarbrücken (20/3), Pirmasens, Speyer, Sandau (23/3), talloze nieuwe Rijn-overschrijdingen, Darmstadt (25/3), laatste Duitsers W. van Rijn opgeruimd, Wiesbaden, Aschaffenburg (26/3), Frankfurt a/M (27/3), Duisburg, Mannheim, Lauterbach (29/3), Dinxperloo, Emmerik, Paderborn, Heidelberg (30/3). In het Oosten: Oostzee bereikt bij Kolberg en Köslin (4/3), Stargard, Naugard (5/3), Belgard, Odermonding (6/3), Pr. Rügenwalde (9/3), Küstron (12/3), Altsohl of Gran (16/3), Kolberg (18/3), Braunsberg (19/3), vele plaatsen in Oost-Silezie (22/3), Leobschütz en Neisse (24/3), Heiligebeil (25/3), Papa (26/3), Gdynia (28/3), Oostenrijkse grens (29/3), Danzig (30/3).

In de loop van Maart beginnen we hier te merken, dat de oorlog zich verder verwijdert. Weinig V1 meer (vroeger varieerde het aantal overvliegende bommen van 1 per week tot 5 per dag, ongeveer de helft werd in de hei neergeschoten).

De Boschdijk staat dikwijls nog vol met diverse soorten tanks, maar grote transporten die wijzen op nieuwe plannen, blijven uit.

April. De maand dat Oost Nederland bezet werd, en 90% van het Duitse Rijk in Geallieerden handen viel. In het Westen: Ruhr gebied omsingeld (1/4), Hengelo, Enschede, Winterswijk, Aalten, Terborg, Ruurlo, Zevenaar, Doetinchem, (2/4), Westervoort, Lochem, Steenderen, Borkuli, Groenloo, Goor, Kasselm Rheine enz. (3/4), Karlsruhe (4/4), Almelo, Doesburg, Wierden, Delden, Bruck, Bielefeld, Eisenach, Gotha, Lingen, Osnabrück, Heilbronn enz. (5/4), Laren, Warnsveld, Minden (6/4), Coevorden, Gramsbergen, Zutfen, Soest (7/4), Gelsenkirchen (8/4), Konigsbergen, Nienburg, Essen (9/4), Deventer, Hannover (10/4), Celle, Weimar, Dena, Rastadt, Baden Baden (12/4), Assen (13/4), Arnhem, Winschoten (14/4), Zwolle, Leeuwarden, Dokkum, Meppel, Wupperthal, Salzmedel enz. (15/4), Groningen, Otterloo (16/4), Harlingen, Apeldoorn, Bolsward, Plauen, Hoff, Altenburg enz. (17/4), Ede, Maagdenburg, Offenburg (18/4), Wageningen, Harderwijk, Leipzig (19/4), Hoevelaken, Kampen, Neurenberg (20/4), Stuttgart, Freiburg (21/4), Muhlheim (23/4), Amberg, Cham, Ulm (24/4), Regensburg, Eger, Stettin (26/4), Ingelstadt (27/4), Augsburg, Landsberg, Kampen enz. (28/4), München Lehr (30/4).

In het Oosten: W. Neustradt (3/4), Pressburg (4/4), Konigsbergen, Nienburg (9/4), Weenen (13/4), Kamanz, Wriezen (20/4), Jüterbog, Freuenbrietzen (22/4), Oranienburg, Kottbus, Frankfort, Belzig (23/4), Nauen (24/4), Grossenhain, Riesa (25/4), Brünne (26/4), Torgau, Rathenow, Wittenberg, Plenzkau, Angermunde (27/4), Strassburg (28/4), Anklam, Neu Brandenburg (29/4), Greifswald, N.Strelitz, Treptour, Fürstenberg etc. (30/4).

De oorlog gaat steeds verder van ons vandaan. Er wordt nog maar zeer weinig gevlogen: er is weinig meer over om te bombarderen. Gevechtsvliegtuigen stijgen nu dichter bij het front op. Wel merken wij deze maand veel van de benzine voorziening van het leger. De pijpleiding van Cherbourg is nu tot Eindhoven doorgetrokken, en daardoor is Eindhoven het centrum van de verdere distributie geworden. Ons pleintje staat geregeld vol van tankwagens, en wij hebben een officier van de transportbeweging ingekwartierd.

We ergeren ons dagelijks, dat West Nederland nog niet aan de beurt komt. Tegen het eind van de maand komt er gelukkig een regeling van de voedselvoorziening in West Nederland.

Mei maand van grote gebeurtenissen: 29/4 Mussolini +, 1/5 Hitler +, 2/5 Berlijn capituleert evenals de troepen in Italië (3/5), Hamburg bezet 4/5, Capitulatie in Nederland, Denemarken en N.W. Duitschland (hoera!), 7/5 algehele capitulatie, 8/5 officiële einde van de strijd (VE dag). [ V-dag (in het Engels Victory in Europe Day, afgekort VE-day) zie krant hieronder]

Begin mei gaat de ingekwartierde officier ons weer verlaten. In zijn plaats krijgen we een student en een schoolklas (waar Emmy in zit), zodat ons huisgezin nu uit 30 personen bestaat! De klas hebben we maar twee weken gehad, toen kwam de school weer vrij. De student zal nog wel een paar maanden blijven.

De tweede helft van mei trekken vrijwel alle Tommies hier weg. Wat een rust, en een gevoel: nu is het werkelijk voorbij!

-0-0-0-0-0-0-0-0-

IN MEMORIAM Dr. BOUMA
Na een langdurige ziekte is te Eindhoven overleden Dr. P. J. Bouma, werkzaam in ons Natuurkundig Laboratorium. Woensdagmiddag werd zijn stoffelijk overschot ten grave gedragen. De baar werd gevolgd door vele collega's van het Natuurkundig Laboratorium. Aan de groeve werd namens den Raad van Bestuur gesproken door Ir. J. M. Verff, door Dr. D. Vermeulen namens het Nederlandsch Genootschap voor Verlichtingskunde. Dr. W. de Groot sprak namens de collega's van het Natuurkundig Laboratorium.
De Vrije Philips Koerier, 25 januari 1947, 3e jaargang nr.16
Dr. BOUMA 14 april 1908 - 19 januari 1947

1 juli I932 werd voor het eerst de natriumlampen op het wegvak Beek—Geleen getest. Het was een grootschalige test om deze nieuwe soort zuinige verlichting uit te proberen.
Voor deze proef was J.P. Bouma van Philips verantwoordelijk.

TIEN JAAR NATRIUMVERLICHTING.

Naar aanleiding van het feit, dat tien jaar geleden, op 1 Juli 1932, de eerste proef verlichting op groote schaal met natriumlampen in bedrijf werd genomen op een wegvak van den rijksweg Beek-Geleen, geven prof. dr. ir. H.Gelissen en prof. dr. ir. N. A. Halbertsrna in het zoojuist verschenen nummer van Electrotechniek een overzicht van de vlucht, die de toepassing van het natriumlicht in die tien jaren reeds heeft genomen. Daarbij is gebleken, o.a.door de wetenschappelijke onderzoekingen van Dr. J.P. Bouma in het Philips' Laboratorium, dat het natriumlicht juist voor de wegverlichting bijzonder gunstige eigenschappen bezit, die het duidelijk waarnemen op grote afstand mogelijk maken, hetgeen ook voor het Departement van Waterstaat de aanleiding is geweest om voor de grote verkeerswegen met druk autoverkeer en niet gescheiden rijbanen natriumverlichting te projecteren.

Het is echter gebleken, dat het natriumlicht ook nog voor talrijke andere doeleinden geschikt is en het heeft dan ook in deze eerste tien jaren reeds

op uitgebreide schaal ingang gevonden voor de verlichting van verkeerstunnels, bruggen, sluizen, rangeerterreinen, fabrieksterreinen, tennisbanen, autogarages, gieterijen, als bakenverüchting voor vliegvelden en veerponten en ook voor zulke toepassingen als verlichting van foto-ateliers, waarvan men oorspronkelijk tengevolge van de gele kleur van het licht niet had gedacht. Tevens is de natriumlamp een baanbreker geweest voor de andere gasontladingslampen, zoals de verschillende kwiklampen ook reeds hun eigen toepassingsgebieden hebben gevonden.

De nieuwe koerier : Maas- en Roerbode : provinciaal Limburgsch dagblad 17-08-1942

Kleuren en kleurindrukken P.J. Bouma Meulenhoff Amsterdam 1946 320 pagina's "I
Inleiding : Dramatis personae Eindhoven, Prinsjesdag 1944....Kinderen, met oranje getooid, dansen en zingen in een grasperk, onder de schaduw van een geel Amerikaansch valscherm".(Hiermee introduceerde hij het licht en de kleuren)
Physical Aspects of Colour: An Introduction to the Scientific Study of Colour Stimuli and Colour Sensations De Engelse vertaling kwam in 1947: Philips Gloeilampenfabrieken (Philips Industries) Technical and Scientific Literature Department, 1948 - 312 pagina's met de tekst;" "Liberation of Eindhoven, September 1944. Children, gay with orange ribbons, are dancing and singing on a lawn under the shade of a yellow American parachute"
Overigens is in de 2e druk van de Engelse editie (1971) "Liberation" veranderd in "a day of national rejoicing" en de parachute is verdwenen!!
Les couleurs et leur perception visuelle : introduction à l'étude scientifique des excitations et des sensations de couleurs In 1949 werd de franse editie uitgegeven: "Eindhoven, Fête Nationale 1944...." De kinderen dansen nog steeds onder een "parachute americaine jaune"
Farbe und Farbwahrnehmung, Einführung in das Studium der Farbreize und Farbempfindungen De duitse uitgave van 1951 beschrijft "Eindhoven, im Sommer 1944. Kinder, mit orangefarbenen, bunten Schleifen festlich geschmückt, tanzen und singen auf dem Rasen im Schatten gelber Sonnenschirme " Het Amerikaans valscherm [parachute] is vertaalt als zonnescherm !
Spaanse uitgave! De eerste engelse druk schijnt met veel belangstelling o.a. bij de ontwikkeling van kleurentelevisie in Amerika te zijn ontvangen. Er is ook nog sprake geweest van een vertaling in het Spaans, vanuit Argentinië was daar vraag naar. Deze vertaling is niet verschenen.

Andere boeken en artikelen:

Gezichtsscherptemetingen bij diverse lichtsoorten, Auteur: P J Bouma, Bron: De ingenieur ; Uitgever: Eindhoven Laboratoria, N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken 1934

Physiologisch-optische Grundlagen für die Probleme der Luftschutzverdunklung Auteur: P J Bouma; Philips' Gloeilampenfabrieken. Natuurkundig Laboratorium. Uitgever: [S.l.] : [s.n.], 1941.

Contrastrijkheid bij natriumlicht kwiklicht en wit licht Auteur: P J Bouma Bron: De ingenieur ; Uitgever: Eindhoven Laboratoria, N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken 1934

Gezichtsscherpte en waarnemingssnelheid bij wit licht en natriumlicht Auteur: P J Bouma Bron: De ingenieur Uitgever: Eindhoven Laboratoria, N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken 1934

Verblinding Auteur: P J Bouma Bron: Polytechnisch weekblad, Uitgever: Eindhoven Laboratoria, N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken 1935

Vervorming van geluidstrillingen bij voortplanting door de lucht Auteur: P J Bouma Bron: Nederlandsch tijdschrift voor Natuurkunde, Uitgever: Eindhoven Laboratoria, N.V. Philips' Gloeilampenfabrieken 1936

Beitrag zur Dynamik der flüssigen Kristalle ...
Auteur: P J Bouma Scriptie/Proefschrift : Scriptie/Dissertatie Taal: Duits Uitgever: [Haarlem], [1933]

Dr. P. J. BOUMA

Eindhoven 17 september 1944

Bevrijdingsverslag

Zo'n 11.000 woorden - 30 minuten leestijd

Foto's

Dr. P. J. BOUMA

Werkzaam Natlab Philips

Afgestudeerd wis- en natuurkunde

Gezin P.J. Bouma-Querner

Philips Technical Review