De aanval kwam als een donderslag bij heldere hemel. Luchtalarm werd blijkbaar niet gegeven, want toen de telefoniste rond 12.30 uur vanuit Den Bosch een bericht kreeg om luchtalarm te geven, werd dit gesprek al verstoord door het geluid van de laag overvliegende Engelse bommenwerpers en het Duitse afweergeschut. Direct daarna viel de elektriciteitsvoorziening uit en werkten de sirenes niet.
Hoewel de Philipsfabrieken het doel waren, werden ook grote delen van Eindhoven zwaar getroffen. Veel bommen kwamen in de omliggende woonwijken terecht. Naast de fabrieken liepen ongeveer 4400 panden schade op, waaronder 107 huizen en 96 winkelpanden die volledig werden verwoest. De belangrijkste winkelstraat van Eindhoven, de Demer, lag volledig in puin.
Aanvankelijk rapporteerden de bezetters dat er één Duitse militair was omgekomen en 25 militairen gewond waren. Onder de burgers werden op dat moment 89 doden en circa 300 gewonden geteld. In de bijgestelde rapportage van 15 december 1942 (eveneens van de Duitse bezetter) werd melding gemaakt van 7 doden onder Wehrmacht-personeel en nog eens 18 gewonden. Onder de burgerbevolking waren volgens dat rapport op dat moment 109 doden te betreuren, 95 zwaargewonden en 87 vermisten. Uiteindelijk kwam het definitieve dodental uit op 138 en het aantal gewonden op 161. Van hen vielen alleen al 28 doden in het Catharinaziekenhuis, dat midden in de stad lag en door een bom werd getroffen. Tien vermiste personen in het ziekenhuis zijn nooit meer teruggevonden.
Hulpverlening
Eindhoven had in die tijd twee brandweerposten: één in het centrum aan de Paradijslaan en een tijdelijke aan de Broekscheweg. Anderhalf jaar eerder was er een beroepsbrandweer opgericht, die in twee ploegen van 24 uur diensten draaide. Het beroepskorps beschikte over twee autospuiten, enkele motorspuiten, een autoladder en personeelswagens. Daarnaast was er nog een vrijwillige brandweer die ook werd ingezet.
Gezien de 'bijzondere omstandigheden' werd het beroepskorps bijgestaan door een zogenaamde Luchtbeschermingsbrandweer. Deze manschappen waren gehuisvest in stadswijken (de zogenaamde vakposten). Stratum had twee vakposten, en Gestel, Tongelre, Strijp en Woensel elk één. Deze vakposten waren allemaal uitgerust met een trekkend voertuig (meestal een 'gehuurde' bestelwagen) en een motorspuit.
Ook Philips had een eigen brandweerkorps en aanvullende 'beschermingsdienst', die later de Bedrijfszelfbeschermingsorganisatie (BZB) zou worden. De Philipsbrandweer had twee posten, verdeeld over de twee industrieterreinen. Beide posten beschikten over modern materieel, zoals auto- en motorspuiten.
Daarnaast had Eindhoven een grote luchtbeschermingsdienst met onder andere redders en gewondenhelpers (EHBO'ers). Philips had zijn eigen medische dienst, aangevuld met eigen artsen, verpleegkundigen en helpers.
De stad brandt
Op het complex Emmasingel stond het hoofdkantoor van Philips in brand. Ook een garage, schilderswinkel en fitterij stonden in lichterlaaie, maar die branden konden door de bedrijfsbrandweer snel onder controle worden gebracht. De waterleiding van Philips was echter geraakt, waardoor de bluswatervoorziening in gevaar kwam en het hoofdkantoor niet meer te redden bleek. Twee loodsen op dit complex, een expeditieloods en 'gebouw D', stonden ook in brand. Door een autospuit op te stellen bij een bron, kon men met zes stralen de branden in deze twee loodsen aanvallen. Een volgend probleem was het tekort aan brandstof. De gemeentebrandweer sprong bij, waardoor de brandbestrijding kon worden voortgezet. Een lange slangleiding werd het hoofdkantoor binnengerold en men slaagde erin nog wat belangrijke zaken veilig te stellen, waaronder de sigaren van meneer Philips, die vervolgens door de dankbare directeur onder de brandweerlieden werden verdeeld. Ondanks alle problemen konden de voertuigen om 10 uur 's avonds naar andere locaties worden verplaatst om daar bij te springen.
Op het complex Strijp werden onder meer het ketelhuis, de Philitefabriek, apparatengebouwen, papier- en cartonagefabrieken, een magazijn en de bedrijfsschool getroffen. Ook enkele huizen in de omgeving hadden vlam gevat. Op maandagochtend rond vijf uur werd het sein 'brand meester' gegeven, maar er moest nog dagen worden nageblust.
Buiten de Philips-complexen stond de gemeentebrandweer voor een bijna onmogelijke klus. In en om het centrum waren er branden op de Demer (78 getroffen panden), Emmasingel, Frederiklaan, de Jonghlaan, de H. Geeststraat, de Kanstanjelaan (9 panden), Prins Hendrikstraat (8 grote branden), Maria-Stuartstraat (zo'n 20 brandende huizen), Mathildelaan (8 panden) en de Sophiastraat. Aan de andere kant van de spoorlijn waren de Oude en de Nieuwe Bogert getroffen (met in totaal zo'n 35 getroffen panden), de Boschdijk (11 panden), Harmoniestraat, Wattstraat, de van Kinsbergenstraat en de Edisonstraat (in de laatste twee al meer dan 20 getroffen panden). Op nog veel meer plaatsen was er sprake van geringere schade, kleine branden en/of instortingen.
Hulp van buitenaf
Het was al snel duidelijk dat Eindhoven dit niet alleen aankon. Hulp van brandweerkorpsen uit diverse plaatsen kwam snel. Den Bosch stuurde in een vroeg stadium een voertuig met motorspuit, gevolgd door Valkenswaard en Aalst-Waalre. Helmond, Weert, Breda en Veldhoven stuurden ook een wagen. Op verzoek van Budde (destijds hoofd van de Staatsbrandweerpolitie in Rotterdam en afkomstig uit Eindhoven) werd zelfs een eenheid uit Rotterdam naar Eindhoven gestuurd, waaronder minstens één autoladder en één motorspuit. Ook Tilburg assisteerde in Eindhoven. Zelfs vanuit Limburg kwamen voertuigen van de Staatsmijnen Emma en Hendrik.
Een bekend document (verslag werkzaamheden Luchtbeschermingsdienst) meldt dat er contact was opgenomen met de 'Dienststelle van Major Wölk' en het 'Luftgaukommando Aussenstelle Rotterdam', waarna vijf brandweervoertuigen van de 'Feuerschutzpolizei' naar Eindhoven waren gezonden. In de documenten van de gemeentebrandweer wordt echter melding gemaakt van één motorspuit van de Feuerschutzpolizei. Mondelinge bronnen, zoals de opa van Peter Snellen, hebben echter duidelijk aangegeven dat er meerdere 'donkergroene brandweerwagens' in de buurt van de Philipsfabrieken stonden. Dit zou pleiten voor het aantal van vijf. Mogelijk waren deze afkomstig van het Feuerschutzpolizeiregiment 2 'Hannover', dat destijds in Rotterdam was gelegerd.
Tot slot
Het duurde nog dagen voordat de branden definitief uit waren. De bezetter stond nablussing graag toe, want de enorme rookwolken boven de stad waren de beste gidsen voor geallieerde vliegtuigen. Er is keihard gewerkt, met beperkte middelen, een slecht functionerende waterleiding en een tekort aan brandstof. Het improvisatietalent van de helpers werd ongetwijfeld op de proef gesteld. Dit geldt niet alleen voor de brandweerlieden, maar ook voor de andere helpers die de vele gewonden en doden uit de ingestorte woningen moesten halen.
Hoewel het bombardement nooit vergeten is, heeft Eindhoven de geallieerden nooit iets kwalijk genomen.
Het bombardement leeft nog altijd in Eindhoven, ondanks het feit dat de meeste mensen die het aan den lijve hebben ondervonden, er niet meer zijn. Maar omdat het zo’n enorme impact op de stad en haar bewoners had, leven de verhalen nog altijd, ook onder de generaties die er toen nog niet waren.
Bronvermelding bij dit artikel
* Diverse artikelen uit het Eindhovens Dagblad / Groot Eindhoven e.d.
* Korthals-Altes, A: Luchtgevaar; Amsterdam 1984
* Snellen, P. & Pero, J.: De brandweer van de Lichtstad; Grave 1992
* Haase, J. & Jarausch, D: Die Feuerwehr Regimenter im Zweiten Weltkrieg; Stuttgart 1990
* Hermens, A.: Luchtaanvallen op Eindhoven en Philips; Geldrop 2002
* Zwanenburg, G.J.: En nooit was het stil; Den Haag 1990
